میراث مکتوب- نشست تخصصی با محوریت بررسی کتاب «ظرفیت‌های داستان‌های کهن ایرانی در آموزش فلسفه برای کودکان»، با حضور فعالان حوزه فبک (فلسفه برای کودکان) سعید ناجی بنیان‌گذار فبک، نویسنده اثر و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و نورالدین محمودی عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد.
نورالدین محمودی گفت: در طول تاریخ با بهره‌گیری از مهارت‌های خاصی همچون تفکر انتقادی، خلاقانه و مراقبتی، راه را برای اندیشیدن هموار ساخته‌اند. تکه آموزش این مهارت‌ها باید از سنین پایین آغاز شود و بهترین زبان برای این آموزش، زبان قصه است.
محمودی با اشاره به کتاب «ورود داستان‌های کهن ایرانی به کلاس‌های فبک» آن را اثری روش‌شناختی و آموزشی معرفی کرد و گفت: این اثر می‌تواند راهگشای تسهیلگران حوزه فبک باشد. در این اثر، انتخاب داستان و دلایل آن، به‌همراه نمونه‌هایی چون داستان‌های اخلاقی از گلستان سعدی، بررسی شده است.
وی با بیان اینکه ادبیات داستانی فارسی تا چه اندازه قابلیت ورود به حوزه آموزش تفکر فلسفی را دارد، توضیح داد: غنای ادبیات فارسی، به‌ویژه در منظومه‌هایی چون «مثنوی معنوی»، «کلیله و دمنه» و سایر متون کلاسیک بر کسی پوشیده نیست. این آثار درون‌مایه‌های فلسفی پررنگی دارند که با بازنویسی مناسب می‌توانند به ابزارهای آموزشی فبک تبدیل شوند.
در ادامه این نشست، ناجی به نقش بنیادین قصه در آموزش فلسفه برای کودکان اشاره کرد و گفت: زبان کودک، زبان قصه است. برای رسیدن به توانمندی‌های فکری کودک، باید از قصه آغاز کرد.
نویسنده کتاب «ظرفیت‌های داستان‌های کهن ایرانی در آموزش فلسفه برای کودکان» افزود: در طول دو دهه گذشته، تلاش‌های بسیاری در این حوزه انجام شده و امروزه شاهد تربیت تسهیلگرانی هستیم که با آموزش فلسفی، در کارگاه‌های کودک، والدین و تصویرگران فعالیت دارند.
وی با تأیید اهمیت این پرسش، بر لزوم بازنویسی ساختارمند و هدفمند داستان‌های کهن تأکید کرد و گفت: امروز یکی از چالش‌های اصلی این است که بسیاری از متفکران و علاقه‌مندان به فلسفه، بدون در نظر گرفتن رده سنی مخاطب، صرفاً به گردآوری داستان‌های کهن بسنده کرده‌اند. این آثار، نه ویژگی‌های ادبی لازم را دارند و نه زبان آن‌ها متناسب با کودکان است.
این نویسنده با اشاره به وجود دو دیدگاه غالب در این حوزه، افزود: برخی معتقدند باید قصه‌های کهن را کنار گذاشت و برخی دیگر بدون هیچ تغییری آن‌ها را برای کودکان بازگو می‌کنند. من اما راه میانه‌ای را انتخاب کرده‌ام: استفاده از مضامین غنی ادبیات کهن، با بازنویسی چندمرحله‌ای و بهره‌گیری از نویسندگان حرفه‌ای.
این تسهیلگر با اشاره به تجربه خود در تدوین این پروژه افزود: در فرآیند نگارش این کتاب، از سه تیم نویسنده کودک باسابقه بهره گرفتیم. من به‌عنوان ناظر محتوای فلسفی نقش ایفا کردم و هر داستان چندین بار بازنویسی، نقد و بازآزمایی شد تا متنی قابل‌فهم، جذاب و چالش‌برانگیز برای کودکان تولید شود.
وی ادامه داد: ما نمی‌توانیم همان‌طور که نفت را مستقیم به مصرف نمی‌رسانیم، محتوای خام داستان‌های کهن را نیز به‌طور مستقیم به کودکان ارائه دهیم. باید پالایش، اقتباس و بازپرداخت در دستور‌کار قرار گیرد. فلسفه برای کودکان با ایجاد چالش آغاز می‌شود، نه با پاسخ‌های آماده. ما باید به کودکان فرصت بدهیم خودشان کشف کنند، بیندیشند و گفت‌وگو کنند.
ناجی از انتشار جلد دوم این مجموعه در ماه‌های آینده خبر داد و گفت: جلد دوم به‌طور مشخص شامل داستان‌های بازنویسی‌شده با رویکرد فلسفه برای کودکان خواهد بود. این اثر از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر خواهد شد.
در ادامه نشست، محمودی تأکید کرد: ما نیاز به معیارهایی داریم که کمک کند داستان‌ها را متناسب با سن، فهم و نیاز فلسفی کودکان بازآفرینی کنیم.
وی این کتاب نه‌تنها چارچوب‌هایی برای تحلیل و بازآفرینی قصه‌ها ارائه می‌دهد، بلکه با معرفی مراحل مشخص، تسهیلگران را در تولید محتوایی معنادار برای کودکان راهنمایی می‌کند. او با اشاره به ضرورت روزآمدسازی درون‌مایه‌های سنتی داستان‌ها، گفت: بسیاری از داستان‌های قدیمی با زبان و مفاهیم امروزی کودکان ناآشنا هستند. ما نیازمند بازسازی این مفاهیم با تدبیری جدید و قابل‌درک برای کودکان هستیم.
این عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی ادامه داد: هدف اصلی، معنادار کردن آموخته‌های کودکان از طریق قصه است؛ مسیری که در نظام آموزشی رسمی کمتر به آن پرداخته شده است. آموخته‌ها زمانی معنادار می‌شوند که کودک بتواند از آن‌ها در زندگی واقعی خود بهره بگیرد.
محمودی ضمن انتقاد از برخی رویکردهای سنتی در آموزش، به‌ویژه نظریات رشد شناختی پیاژه، افزود: محدود کردن تفکر انتزاعی به سنین خاص، مانع رشد فلسفی کودکان شده است. در حالی که پژوهشگرانی مانند لیپمن با تأکید بر زبان کودکانه، قصه و بازی، نشان داده‌اند کودکان از سنین پایین قابلیت تفکر دارند.
وی تأکید کرد: مفهوم معنا در آموزش باید محور قرار گیرد و تسهیلگر موظف است فضایی برای کشف شخصی مفاهیم فراهم کند؛ چراکه تنها در این صورت است که کودک مهارت‌های واقعی زندگی، ازجمله حل مسئله، ارتباط مؤثر و مسئولیت‌پذیری را می‌آموزد.
محمودی با اشاره به بازسازی‌های انجام‌شده در این کتاب گفت: داستان‌های کهن با روایتی نو و در قالبی فلسفی، بستری برای تربیت کودکانی فراهم می‌آورند که نه‌تنها خود را می‌شناسند، بلکه توانایی معنا دادن به تجربه‌های زندگی را دارند.
سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلای امام خمینی(ره) ادامه خواهد یافت. هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان فراهم کرده است.
منبع: ستاد خبری سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران