میراث مکتوب- هفتم اسفند ماه، سالروز درگذشت چهرۀ ماندگار ادب و فرهنگ معاصر ایران، استاد علامه دهخداست. علی اکبر دهخدا نویسنده، روزنامه‌نگار، محقق و شاعر معاصر ایرانی در پنجم اسفندماه سال 1297 در تهران و در خانواده‌ای با اصالت قزوینی متولد شد.
دهخدا در دوران کودکی خود در محضر اساتیدی همچون شیخ غلامحسین بروجردی و شیخ هادی نجم‌آبادی کسب علم کرد و پس از اتمام دوره تحصیلات علوم قدیم، وارد مدرسه سیاسی شد و سپس به استخدام وزارت خارجه درآمد و معلومات خود را در زبان فرانسه و علوم جدید در سفر به اروپا تکمیل نمود.
مقارن با آغاز نهضت مشروطه با همکاری جهانگیرخان شیرازی و قاسم خان تبریزی به نشر روزنامۀ صوراسرافیل پرداخت.
پس از پیروزی مشروطه برخی از نمایندگان در مجلس در مخالفت با دهخدا و صوراسرافیل سخنرانی کردند و باعث محاکمه دهخدا در مجلس و توقیف 6 ماهه صوراسرافیل شدند که در نهایت وی تبرئه و انتشار روزنامه آزاد شد. پس از به توپ بسته شدن مجلس دهخدا به پاریس و سپس سوئیس و استانبول رفت و فعالیت‌های خود را با انتشار روزنامه هفتگی سروش ادامه داد.
پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه قاجار، دهخدا به ایران بازگشته و به عنوان نماینده مردم کرمان به مجلس دوم راه یافت. در این مدت تا آغاز جنگ جهانی اول دهخدا گذشته از سمت نمایندگی مجلس به نوشتن مقالات سیاسی در روزنامه‌های مجلس، شوری، آفتاب، ایران کنونی و پیکار ادامه داد.
هم‌زمان با جنگ جهانی اول و مهاجرت آزادی‌خواهان، دهخدا در یکی از روستاهای چهارمحال و بختیاری منزوی شد و در همانجا طرح کتاب امثال و حکم و لغتنامه دهخدا را پی ریخت. پس از پایان جنگ جهانی به تهران بازگشت و سمت‌هایی نظیر رئیس دفتر وزارت معارف و ادره تفتیش وزارت عدلیه و ریاست مدرسه علوم سیاسی که بعدها به دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی تبدیل شد را بر عهده داشت. مصادف با جنگ جهانی دوم، دهخدا از کار اداری بازنشسته و تمام همت خود را بر تألیف لغتنامه گمارد.
دهخدا در جریان نهضت ملی شدن نفت، بار دیگر در عرصه سیاست وارد شده و با قلم و بیان خود به دفاع از دولت محمد مصدق پرداخت.
علامه دهخدا در سال‌های پایانی عمر، بیش از پیش زمان خود را صرف تالیف لغت نامه کرد. استخراج لغات و اعلام این اثر سال‌ها به طول انجامید. او قراردادی در سال 1313 با وزارت فرهنگ وقت برای طبع این اثر منعقد کرد و تا آغاز جنگ جهانی دوم، دو مجلد از آن تدوین و به چاپ رسید. با آغاز جنگ جهانی دوم انتشار این اثر متوقف شد. در دی و اسفندماه سال 1324 قوانینی در زمینه اجازه طبع و اختصاص بودجه به لغت نامه دهخدا در مجلس شورای ملی به تصویب رسید و سپس تدوین و تصحیح و انتشار این اثر توسط وی و گروه همکارانش پی گرفته شد.
تصمیم قانونی مربوط به چاپ فرهنگ دهخدا
مصوب 25 دی ماه 1324
هیأت‌رییسه مجلس شورای ملی مکلف است وسایل طبع کتاب فرهنگ آقای دهخدا را فراهم نموده هر نوع کمک و وسیله‌ای را که آقای دهخدا لازم‌داشته باشد در اختیار ایشان بگذارند و قراردادی که مورد موافقت طرفین باشد با ایشان منعقد نماید.
تصمیم بالا در جلسه بیست و پنجم دی ماه یک هزار و سیصد و بیست و چهار مجلس شورای ملی اتخاذ شده است.
رییس مجلس شورای ملی – محمدصادق طباطبایی[1]
قانون اجازه پرداخت دویست و پنجاه هزار ریال از محل صرفه‌جویی بودجه سال 24 مجلس جهت هزینه اعتبار طبع‌فرهنگ دهخدا
مصوب 16 اسفند ماه 1324
ماده واحده – مجلس شورای ملی به کارپردازی مجلس اجازه می‌دهد که از محل صرفه‌جویی بودجه سال 1324 مجلس فعلاً مبلغ دویست و پنجاه‌هزار ریال برای هزینه اعتبار طبع فرهنگ آقای دهخدا از وزارت دارایی دریافت دارد و این اعتبار با تصویب هیأت‌رییسه از حیث حقوق متصدیان عمل و‌خرید کاغذ و هزینه طبع و غیره به مصرف خواهد رسید.
تبصره – نظر به خدمات فرهنگی و علمی شایان تقدیر آقای محمد قزوینی به وزارت دارایی اجازه داده می‌شود ماهی ده هزار ریال حقوق به آقای‌محمد قزوینی مادام‌العمر پرداخت کند.
این قانون که مشتمل بر یک ماده و یک تبصره است در جلسه شانزدهم اسفند ماه یک هزارو سیصد و بیست وچهار به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.
رییس مجلس شورای ملی – محمدصادق طباطبایی[2]
علامه علی اکبر دهخدا در روز دوشنبه هفتم اسفندماه 1334 در 77 سالگی در تهران دار فانی را وداع گفت و پیکر ایشان در مقبره خانوادگی در قبرستان ابن بابویه به خاک سپرده شد[3].
آرشیو مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، اسناد ارزشمندی در ارتباط با این شخصیت فرهیخته تاریخ و فرهنگ ایران و نگارش و طبع لغتنامه دهخدا در اختیار دارد که نمونه‌هایی از آنها به نظر علاقه‌مندان و پژوهشگران می‌رسد.
منبع: کتابخانه مجلس