میراث مکتوب- على‌نامه منظومه‌اى شيعى و بازمانده از سده پنجم هجرى است كه شاعرى به نام يا تخلّص «ربيع» آن را در سال 482 ه. سروده است. از سراينده آگاهى زيادى در دست نيست. وى در سال 420 ه. زاده شده و اين منظومه را احتمالا در خراسان سروده و به على‌بن طاهر عريضى، حاكم سبزوار تقديم كرده است.
منظومه حماسى على‌نامه در دو دفتر فراهم آمده است. سراینده منظومه علی‌نامه ماجراهای تاریخ اسلام را به‌طور مختصر از خلافت ابوبکر آغاز کرده و با روایت خلافت امام علی(ع)، دو جنگ جمل و صفین را به‌تفصیل تمام در پانزده بخش با عنوان «مجلس» آورده است.
اين اثر هم از نظر تاريخ شعر فارسى و حماسى و هم از نظر تاريخ شعر شيعى و حماسه‌هاى شيعى و تاريخى ارزش و اهميت زيادى دارد و مى‌تواند از جنبه‌هاى گوناگون مورد توجه پژوهشگران قرار گيرد. معرفی و انتشار علی‌نامه پیشینه سُرایش منظومه‌های فارسی حماسی شیعی را چهار قرن به‌عقب برده است. سُراینده علی‌نامه منظومه‌اش را نخستین حماسه‌سرایی درباره جنگ‌های امام علی(ع) در زبان فارسی برشمرده است.
سرایندۀ علی‌نامه در عین احترام نسبت به خلفای سه‌گانه، انتخاب آنان به‌عنوان خلیفه از پس رخداد سقیفه بنی‌ساعده را ناشی از اجتهادی در مقابل نص موجود در واقعه غدیر قلمداد کرده است. شاعر، بنابر مصلحت، در مباحث اختلافی میان شیعه و اهل‌سنت درباره خلافت به‌تفصیل وارد نشده و فقط از آن با عنوان «کِینِ کُهَن» یاد کرده است.
بستر سرایش علی‌نامه وجود تمایلات شیعی در قرن پنجم قمری و تأثیر آن در گسترش آیین مناقب‌خوانی دانسته شده است. علی‌نامه را از آثار مربوط به آیین مناقب‌خوانی در برابر فضائل‌خوانیِ اهل‌سنت برای خلفای سه‌گانه تلقی کرده‌اند. مقابله با شاهنامه‌خوانی مهم‌ترین انگیزه سرایش این منظومه از سوی شاعر عنوان شده است. همچنین مهم‌ترین منبع علی‌نامه روایات تاریخی ابومخنف دانسته شده است.
نسخه منحصربه‌فرد علی‌نامه در کتابخانه موزه قونیه در ترکیه نگهداری می‌شود. تاریخ دقیق نگارش نسخه خطی علی‌نامه مشخص نیست و فقط نام کاتب (محمد بن مسعود المقدم التستری) و روز نگارش آن (پنجشنبه، هفتم رمضان) مشخص است.
برخی محققان با تکیه بر تحلیل‌های نسخه‌شناسانه تاریخ نگارش این نسخه را بین ۶۸۰ تا ۷۵۰ق تخمین زده‌اند. از نظر شفیعی کدکنی، با وجود دشمنی‌هایی که تا دوره تیموریان با مناقب‌خوانی وجود داشته، وجود نسخه‌ای منحصربه‌فرد از این منظومه شیعی طبیعی و حتی دور از انتظار است.
به گفتۀ مصحح علی‌نامه، نسخه این منظومه نخستین‌بار در مجموعه «زبان و ادبیات ترک» معرفی شده بود. در سال ۱۳۳۴ش، ترجمه کوتاهی از این معرفی در مجله دانشکده ادبیات تبریز به‌چاپ رسید. گفته شده که این معرفی به‌دست فراموشی سپرده شد، تا اینکه در سال ۱۳۷۹ش مقاله‌ای جامع از محمدرضا شفیعی کدکنی توجه بسیاری را به جایگاه برجسته این منظومه جلب کرد. این مقاله همچنین مورد تمجید سید علی سیستانی قرار گرفت.
پس از روشن‌شدن اهمیت و جایگاه منظومه علی‌نامه، عموم محققان بر لزوم چاپ نسخه‌برگردان آن تأکید کردند. در سال ۱۳۸۷ش، چاپ نسخه‌برگردان (فاکسيميله) «علی‌نامه» توسط مؤسسۀ پژوهشی ميراث مکتوب با همکاری کتابخانه مجلس، کتابخانه تخصصی تاريخ اسلام و ايران و مؤسسه مطالعات اسماعيليه منتشر شد. این چاپ با استقبال صاحب‌نظران همراه شد و چاپ حروفی مصحَح علی‌نامه نیز، در سال ۱۳۸۹ش، به‌همت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به‌چاپ رسید.
دومین چاپ نسخۀ حروفی «علی‌نامه» با تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی به همت این مؤسسه در سال 1392 به چاپ رسید و اکنون سومین چاپ آن در 579 صفحه و با قیمت 550 هزار تومان در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
این کتاب از طریق دفتر فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به شمارۀ ۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ یا وبگاه فروش mirasmaktoob.net قابل خرید میباشد.
