میراث مکتوب- سیدحمیدرضا برقعی، از شاعران معاصر زبان فارسی است که در قالب‌های مختلف شعری به هنرنمایی پرداخته است. بیشتر آثار وی محتوای آیینی داشته و در منقبت و رثای ائمه اطهار (ع) سروده شده است.
وی در یکی از اشعار خود در وصف امیرالمؤمنین علی (ع)، به ناشناخته بودن منظومۀ علی‌نامه اشاره کرده است.
در ادامه این سروده حمیدرضا برقعی را می‌خوانید و پس از آن فهرست و معرفی‌ای از آثار مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب مرتبط با این منظومه آمده است.
به ناشناسیِ منظومۀ علی‌نامه
جنون گریخت سراسیمه از ملاقاتم
شب شراب که باشد دچار افراطم
بریز هرچه که داری مکن مراعاتم
تو بی‌ملاحظه من نیز بی‌مبالاتم
سیاه‌مستِ تو هستم گذشته کار از کار
“شب شراب می‌ارزد به بامداد خمار”
نمی‌رسد به شکوه تو فکر کوتاهم
اگر مدیح تو را از خود تو می‌خواهم
بگو که دهر به دست تو خلق شد ما هم
بگو بگو و مگو من ثنای الله‌ام
لطیف طبع خدا آنِ آشکار تویی
که شعر جوششی آفریدگار تویی
تو آن قصیدۀ بی‌اختیار موزونی
پر از خیالی و از هر خیال بیرونی
شکوه شعر کهن در کلام اکنونی
بریز قاعده‌ها را به هم تو قانونی
سرودنِ تو حماسی‌ترین مغازله است
جهان بدون تو اسلوب بی‌معادله است
به شاعرانه‌ترین لحظه‌های حیرانی
رسیده‌ام به تو در نظمی از پریشانی
نگفته‌ام که چه می‌خواهم از تو، می‌دانی
شراب شعر صغیر و فؤاد کرمانی
تو ای قصیدۀ اعلا مسمط عالی
جنون “فاتح علی خان” در اوج قوّالی
کتاب معجزه در بی‌شمار ابوابی
اگر چه نقطۀ ایجاز غرق اطنابی
بخوانمت منِ وامانده با چه القابی
اگر خدات بگویم تو بر نمی‌تابی
اگر ملال توام بی‌دریغ کن دفعم
تو تیغ می‌کشی اما منم که ذینفعم
تو همزمانِ زمان نیستی کجایی تو
کنار فاطمه‌ای همدم حرایی تو
به چشم حیرت جبرییل آشنایی تو
به ذهن کوچک دنیا پر از چرایی تو
تو در نهایت معراج در نبایدها
نشستهای به تماشای رفت و آمدها
تو آفتابی و هرگز نمی‌شوی انکار
دریغ و درد که نهج‌البلاغه را یک بار
کسی مرور نکرد ای شکوه بی‌تکرار
برای مالک اشتر نوشته‌ای بسیار
هنوز جوهر آن نامه‌ها تر و تازه است
غریبیِ سخنت در زمین پرآوازه است
به ناشناسیِ منظومۀ علی‌نامه
به الغدیر به موی سپید علامه
به یا علی مددِ پوریا به هنگامه
به شرمگینیِ من در چکامه و چامه
تو دیگری و دلم در خیال دیگر نیست
که سرنوشتی از این سرنوشت بهتر نیست
فهرست آثار میراث مکتوب مرتبط با منظومۀ علی‌نامه
این منظومه را نخستین بار احمد آتش در «مجموعه زبان و ادبیات ترک» معرفی کرد اما پس از مدتی به فراموشی سپرده شد. آنچه این منظومه را بعد از حدود چهار دهه، دوباره بر سر زبانها انداخت، مقاله استاد دکتر شفیعی کدکنی بود که در سال ۱۳۷۹ چاپ شد. با تشویق‌های استاد، آقایان رضا بیات و ابوالفضل غلامی به تصحیح آن همت گماردند و از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب در سال ۱۳۸۹ برای نخستین بار به چاپ رسید. شاعر این منظومه «ربیع» متولد۴۲۰ هجری است که آن را در ۶۲ سالگی سروده و کتاب را به علی بن طاهر، از اشراف ناحیه سبزوار تقدیم کرده است. ربیع در چندین جا تصریح دارد که منظومه‌اش بر پایۀ روایاتی از ابومخنف لوط بن یحیی ازدی، راوی و مورخ مشهور قرن دوم است. انگیزه شاعر از سرودن این منظومه، آنچنان که خودش در چندین جا به صراحت بیان کرده عبارت است از: کام دل و اعتقاد، نشاط روان، زنده ماندن نام، پسند خاص و عام، مخالفت با دشمنان، ثواب اخروی، گزاردن حق دین و دانش، و مقابله با شهنامه خوانی.
از علی‌نامه تنها یک نسخه خطی باقی مانده که دارای ۳۰۱ ورق است و هر ورق شامل نوزده بیت و در مجموع دوازده هزار بیت. فیلم این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره ۳۲۲ موجود است و عکس آن در سه مجلد با شماره های ۵۹۰، ۵۸۹ و ۵۹۱ ثبت شده است.
گفتنی است، به‌گزیده‌ای از کتاب علی‌نامه، کاری که پیشتر با نام های “تلخیص” یا “تهذیب” شناخته می‌شد، را دکتر سید علی موسوی گرمارودی فراهم آورد که در سال ۱۳۹۰ توسط مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب به چاپ رسیده است. دکتر موسوی گرمارودی تلاشش بر این بوده که برای عمومی‌تر شدن فایدۀ این کتاب، با شیوۀ انتخاب احسن، دست به تلخیص کتاب بزند و حتی المقدور پا از روش علمی فرو ننهد. شمارگان اشعار کتاب علی نامه ۱۱۲۲۰ بیت است که در به‌گزین ۴۲۳۴ بیت از آن، یعنی بیش از یک سوم کتاب، برگزیده شده است.
نسخه برگردان علی‌نامه به همت مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، کتابخانه تخصصی اسلام و ایران، و مؤسسه مطالعات اسماعیلیه در سال ۱۳۸۸، در قطع وزیری، در ۷۲۵ صفحه به انتشار رسید. مقدمه این اثر را استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی و دکتر محمود امیدسالار نگاشته‌اند. در آغاز مقدمه استاد شفیعی کدکنی در مورد اهمیت این اثر، چنین نوشته: «تا به چشم خود ندیدم باور نکردم، شما نیز حق دارید که باور نکنید: یک حماسۀ منظوم پارسی، در مناقب و مغازی امام علی بن ابی طالب (ع) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم قرن بعد از نشر شاهنامه فردوسی و در حجم حدود دوازده هزار بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگ‌ها، شواهد آن را به دشواری می‌توان یافت».
علی‌نامه (منظومه‌ای کهن) سروده به سال ۴۸۲ ه) [نسخه برگردان به قطع اصل نسخه خطی شماره ۲۵۶۲ کتابخانه موزه قونیه (ترکیه) – کتابت حدود سده هفتم هجری]، چاپ ۱۳۸۸٫
علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، تصحیح: رضا بیات و ابوالفضل غلامی، ترجمه گزیده مقدمه به انگلیسی: محمود امیدسالار، چاپ اول ۱۳۸۹٫
بِه گُزین علی‌نامه (کهن‌ترین منظومه شیعی فارسی)، گزینش، مقدمه، شرح لغات: سید علی موسوی گرمارودی، ترجمه گزیده مقدمه به انگلیسی: مصطفی امیری، چاپ ۱۳۹۰٫
مقالات منتشرشده در نشریات میراث مکتوب مرتبط با منظومۀ علی‌نامه
گزارش میراث شماره ۳۳
به بهانۀ انتشار گنج نامۀ شیعی و حماسی علی نامه / عبدالباقی گولپینارلی؛ ترجمه از ترکی به فارسی: داود وفایی
گزارش میراث ۴۰
بررسی علی‌نامه
گزارش میراث ۴۵
نقدی بر چاپ حروفی علی نامه/ سیدعلی موسوی گرمارودی
ضمیمۀ شمارۀ ۲۰ آینۀ میراث
ویژۀ معرفی، بررسی رسم الخط نسخه و تحلیل متن علی‌نامه
فهرست مطالب
مقدمه / ۳
جستجویی در تاریخ مناقب خوانی و اشاره های به منظومۀ علی نامه / مهران افشاری
علی نامه، شاهنامه و نقدی بر ساختارهای ایدئولوژیک در مطالعات حماسی / محمود امیدسالار
دربارۀ علی نامه / اکبر ایرانی
منظومه ای حماسی شیعی از قرن پنجم هجری / محمود امیدسالار؛ ترجمۀ مصطفی ذاکری
علی نامه؛ منظومه ای کهن / محمد روشن
حماسه ای شیعی از قرن پنجم / محمدرضا شفیعی کدکنی
به بهانۀ کشف و نشر علی نامه / مجدالدین کیوانی
دربارۀ رسم الخط نسخۀ خطی «علی نامه» / جلال متینی
ضمیمۀ شمارۀ ۲۲ آینۀ میراث
نگاهی به دو چاپ عکسی و حروفی علی‌نامه / مسعود قاسمی
فهرست مطالب
مقدمه / ۳
نکاتی دربارۀ مقالۀ دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی
نکاتی دربارۀ متن عکسی و حروفی علی نامه
برخی از لغات و ترکیبات
منابع و مآخذ
مطالب منتشرشده در پایگاه اطلاع‌رسانی مؤسسۀ میراث مکتوب مرتبط با علی‌نامه
نگاهی دیگربار به منظومۀ کهن «علی‌نامه»
نمایش فیلم مستند «علی نامه» در جشنوارۀ فیلم حقیقت