میراث مکتوب- قول مشهوری است که سعدی در اطراف عالم گشته و به جامع (مسجد) کاشغر در شرق و جنگ‌های صلیبی در غرب جهان اسلام رفته است. اینجا به دنبال رد یا اثبات این نکته نیستم، بلکه می‌خواهم به سفر فکر و اندیشه و کلام سعدی اشاره کنم. نویسندگان زیادی از حضور ابن بطوطه در چین یاد کرده اند و بیتی از سعدی را که بر زبان قایق ران چینی جاری شده است، متذکر شده اند. علاوه براین اتفاق که با فاصله تقریبا شصت ساله از وفات سعدی واقع شده است، بازهم ردپای آثار و سخنان او را در شرق دور می‌توان یافت.
ظاهرا نفوذ کلام سعدی در شرق ایران بیش از غرب آن بوده است، به نحوی که کتابت نسخه‌های آثار سعدی در شرق ایران چندین برابر غرب است. ظاهرا نسخه‌های تولیدشده در شیراز ازطریق بندرعباس و دیگربنادر جنوبی ایران سریعا به دَکَن در شبه قاره هند می‌رسیده و همین مسیر تجاری آبی یکی از مجرا‌های گسترش زبان فارسی در هند بوده است. اما آنچه اینجا درصدد معرفی آن هستم، یک نسخه از «مجالس» سعدی است، نسخه‌ای که نه در هند، بلکه در ازبکستان امروزی کتابت شده است، در شهری به نام اندیجان/ اندیگان/ اندکان.
این دست نویس، مطابق تفحص نگارنده، ازنظر قدمت، دومین نسخه خطی مجموعه آثار سعدی است که تا روزگار ما باقی مانده و اکنون معلوم است که در کجا نگهداری می‌شود. [۱]
این نسخه را نوزده سال پس از سعدی، سیف بن امیرعلی بن شمس الدین سمرقندی کتابت کرده است؛ بنابراین، دو نکته بسیار مهم را به ما خاطرنشان می‌کند:
۱- سرعت انتشار آثار خطی گاه از سرعت انتشار و گسترش کتاب‌های چاپی روزگار ما بیشتر بوده است؛
۲- فارسی زبانانْ اثر و کار خوب را می‌شناخته اند و آن را ارج می‌نهاده اند، چنان که ارزش کار سعدی حاضر در شیراز، با فاصله اندکی از زمان حیات او، در اندیجان ازبکستان کنونی شناخته شده بوده است.
——
[۱] اولین نسخه باقی مانده به خط فخر بناکتی در ۷۰۶هجری قمری است. نسخه دیگری هم به سال ۷۱۰هجری قمری کتابت شده بوده که در آرشیو ملی افغانستان نگهداری می‌شده است و امروزه از آن نشانی نیست. همچنین، نسخه‌ای به سال ۷۰۰هجری قمری در آستان قدس رضوی معرفی شده که تاریخ دیباچه «گلستان» آن ۵۰سال پس از تاریخ کتابت مجموعه است. نسخه موردبحث ما سرنوشت عجیبی دارد: در قرن یازدهم هجری قمری از عثمانی (ترکیه امروزی) سر درمی آورد، سپس راهی پاریس می‌شود و اکنون در کتابخانه ملی فرانسه قرار دارد.
سید امیر منصوری – پژوهشگر نسخ خطی
منبع: شهرآرا نیوز