میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با همکاری نشر کازرونیه و شرکت پتروشیمی بندر امام کتاب «تاریخ خلیج فارس (بنادر و جزایر ایران)» تألیف محمدحسین سعادت کازرونی را با تصحیح و پژوهش عبدالرسول خیراندیش، استاد تاریخ دانشگاه شیراز و عمادالدین شیخ‌الحکمایی، پژوهشگر مؤسسهٔ باستان‌شناسی دانشگاه تهران و مدیر نشر کازرونیه منتشر کرد.
«تاریخ خلیج فارس (بنادر و جزایر ایران)» تألیف محمدحسین سعادت کازرونی (زادهٔ ۱۲۸۲ ق در نجف و درگذشتهٔ ۱۳۵۴ ق در شیراز) است. این کتاب دومین اثر او پس از کتاب تاریخ بوشهر (انتشار ۱۳۹۰ ش) میباشد. به رغم گذشت حدود یکصد سال از تألیف این کتاب، نظر به اشراف نویسنده به تاریخ و فرهنگ ایران، نگاه نو و حضور جدی او در عرصۀ فرهنگ و سیاست، این اثر همچنان می‌تواند برای تاریخ خلیج فارس و جزایر آن و حتی برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و اقتصادی در حوزۀ جنوب ایران مهم باشد. یگانه نسخۀ این اثر که متعلق به کتابخانۀ علی‌اصغر حکمت بوده است اکنون در کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران نگه‌داری می‌شود.
شیخ‌الحکمایی در پیشگفتار این اثر با اشاره به آثار سعادت کازرونی می‌نویسد که نویسنده نخست تصمیم داشته که مجموعۀ بنادر و جزایر خلیج ایران را در یک مجموعه تدوین کند، اما چون بخش مربوط به تاریخ بندر بوشهر بسیار حجیم‌تر از بقیۀ بنادر و جزایر از آب درآمده بود، تاریخ بوشهر را از بقیۀ متن جدا می‌کند و با یک مقدمۀ تقریباً مشترک، برآن می‌شود که بخش بنادر و جزایر را به کتاب مستقل تبدیل کند.
وی اینطور ادامه می‌دهد که نیافتن فرصت کافی برای تکمیل جزئیات و تدوین نهایی هر دو کتاب از سوی نگارنده، کار تصحیح را با مشکل مواجه کرده است؛ بنابراین نسخۀ چاپی اثر حاضر، تصحیح به معنای مصطلح آن نیست. چرا که نسخۀ خطی موجود را بیشتر باید یادداشت‌هایی به قصد تألیف دانست تا یک نسخۀ نهایی.
عبدالرسول خیراندیش در مقدمه‌ای که بر این اثر نوشته است، بیان کرده که نوشتن این کتاب یک دورۀ بیست ساله از میانۀ پادشاهی احمدشاه تا میانۀ پادشاهی رضاشاه به درازا کشیده است. این هنگام سعادت در بوشهر اقامت داشت.
این استاد تاریخ دانشگاه شیراز دربارۀ ارزش تألیف این اثر عنوان می‌کند که این کتاب پس از گذشت سال‌ها، همچنان دارای اعتبار و قابل اعتناست. زیرا به واقع نویسندۀ محقق و متفکر آن آگاهی تاریخی شگفت‌انگیزی را در تفسیر گذشتۀ پشت سر گذاشته، تبیین روزگار خویش و تشخیص آینده‌ای که فرا می‌رسید، از خود نشان داده است. تجربۀ روابط ایران و انگلیس در دورۀ صفویه، دوم آنچه که طی جنگ جهانی اول و پس از آن رخ داد و دیگری پدیدار شدن افق تحولاتی که در حال چهره بستن بود از نکات قابل ذکر در این اثر است.
کتاب حاضر در سه فصل از سوی سعادت کازرونی تألیف شده است. فصل نخست در موقع جغرافیایی و احوالات طبیعی و امور سیاسی و اقتصادی و تفسیمات مُلكی سواحل خلیج ایران است. در این فصل آن طور که از نامش پیداست به حدود طبیعی، اوضاع و تشکیلات و اهمیت خلیج فارس در نظر سلاطین قدیم پرداخته است.
فصل دوم شرح تاریخ و وقایع ماضیه و حوادث جاریۀ بنادر مهمۀ خلیج فارس ایران و توجه دوَل اروپایی به خلیج ایران است. جنگ‌های ایران و یونان، عظمت مقدونیه، فتح آسیا به دست اسکندر از جمله مباحث مطروحه در این فصل است.
سعادت در فصل سوم به جزایر خلیج پرداخته است.
«تاریخ خلیج‌فارس (جزایر و بنادر ایران) از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب با همکاری نشر کازرونیه و شرکت پتروشیمی بندر امام ماهشهر به بهای 260 هزار تومان منتشر شده است.
