میراث مکتوب- نشست رونمایی و معرفی تصحیح جدید «دیوان قطران تبریزی» از سوی بنیاد ایرانشناسی آذربایجان شرقی و مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب روز دوشنبه ۲۹ آبان‌ماه ۱۴۰۲ برگزار شد.
در این نشست علی‌اشرف صادقی، محمود عابدی، باقر صدری‌نیا، جمشید علیزاده، اکبر ایرانی، سجاد آیدنلو و محمد طاهری خسروشاهی سخن گفتند.
محمود عابدی، مصحح دیوان قطران تبریزی در این نشست گفت: زبان فارسی در انتظار پدید آمدن شخصیت هایی است که هم زبان و ادبیات فارسی را تقویت کنند.
محمد طاهری خسروشاهی، رییس بنیاد ایرانشناسی هم در جلسه «رونمایی و معرفی تصحیح جدید دیوان قطران تبریزی» که عصر روز دوشنبه ۲۹ آبان ماه در بنیاد ایرانشناسی آذربایجان شرقی در تبریز برگزار شد، ضمن تقدیر از حضور اساتید و دانشجویان فرهنگ و ادب، در خصوص الزام تصحیح دیوان قطران تبریزی گفت: با وجود فضل تقدم مرحوم حاج محمد نخجوانی که حدود هفتاد سال پیش برای اولین بار در تبریز اقدام به چاپ دیوان قطران نمود، لازم بود یک مصحح حرفه ای به کار احیای آن تن داده و سختی راه را به جان بخرد. در این راستا استاد «محمود عابدی» با همکاری «مسعود جعفری جزی»، «تهمینه عطائی» و «شهره معرفت» در فرهنگستان زبان و ادب فارسی اقدام به تصحیح دیوان قطران نمودند.
وی در خصوص دشواری تصحیح دیوان قطران به چند نکته اشاره کرد: زبان دشوار قطران یکی از عللی است که هرکسی جسارت ندارد به سراغ آن برود. همچنین قطران متعلق به سده پنجم است، ولی همه نسخ خطی دیوان او متعلق به سال های ۱۰۰۵ به بعد است.
وی همچنین از مزایای دیوان استاد عابدی گفت و افزود: از مزایای این تصحیح، ذکر نسخه بدل های ابیات است که برای دانشجویان بسیار کارآمد خواهد بود. همچنین در مقابل بعضی ابیات، علامت سوالی گذاشته شده که نشان می‌دهد معنا را فدای لفظ نکرده اند و این خیلی مهم است. مقدمه کتاب هم در حد یک رساله مستقل است و در توضیحات پایان کتاب هم به مطالب بسیار ارزنده ای اشاره شده است که ارزش این دیوان را دوچندان می‌کند.
اکبر ایرانی، مدیرعامل موسسه میراث مکتوب هم در اشاره به دشواری های تصحیح ادبی گفت: موسسه میراث مکتوب امسال ۳۰ ساله می‌شود و تا به امروز ۴۶۰ کتاب را تصحیح و به چاپ رسانده است. ما در این مسیر مشکلات تصحیح را لمس کرده ایم. در این آثار حدود سه هزار لغت هست که در فرهنگ لغت وجود ندارند. این اثر هم از این جمله است که واژگان مخصوص منطقه آذربایجان در آن وجود دارد که به همت محمود عابدی که از شاخص ترین مصححان هستند، تصحیح و به چاپ رسیده است. هر پاورقی این دیوان گاهی به ۳۰-۴۰ عدد می‌رسد و می‌توان گفت این دیوان یک کار درسی است که برای محققان به کار خواهد آمد.
باقر صدری نیا، استاد دانشگاه تبریز هم در ادامه گفت: اگر رودکی را پدر شعر فارسی بنامیم، قطران تبریزی را باید پیشاهنگ شعر فارسی آذربایجان نامید. او راهگشا و نماد وحدت فرهنگی ایران بوده است. در نتیجه دیوان قطران تبریزی که در عصر خود بسیار مشهور بوده، از چشم انداز های تاریخی و اجتماعی قابل بررسی است.
در ادامه محمود عابدی، مصحح این دیوان از دشواری های زبان قطران گفت: قطران شاعر قبل از دوران مغول است و در دیوانش، برخی واژه ها متعلق به عصر زیست شاعر و برخی مختص خود شاعر است. هدف از تصحیح این دیوان، کشف همین لغاتی است که در دوره ای خاص در زبان فارسی به کار رفته و فارسی شناسان در صدد کشف آن ها هستند.
قطران تبریزی از شاعران معروف قرن پنجم و بزرگترین شاعر آذربایجان، پیش از نظامی و خاقانی است. شعر او دنبالۀ شعر عصر غزنوی است و از شعر فرخی، عنصری و ناصرخسرو تأثیر پذیرفته است. دیوان قطران از مهم‌ترین منابع تاریخی و حتی گاه تنها منبع دوره‌ای از تاریخ آن نواحی است. شعر او مجموعه‌ای قابل‌‌ملاحظه از عناصر فرهنگی بخش‌هایی از ایران قرن پنجم را در بردارد. از سوی دیگر شعر قطران سند حضور شاهنامه در آذربایجان و اران قرن پنجم نیز هست. در واقع دیوان قطران سندی معتبر برای پیشینۀ حضور زبان و ادب فارسی در آذربایجان است.
«دیوان قطران تبریزی» با مقدمه، تصحیح و تعلیقات «محمود عابدی» و «مسعود جعفری جزی» با همکاری تهمینه عطائی و شهره معرفت در دو مجلّد در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد.
منبع: نصرنیوز