میراث مکتوب – سومین شماره از مجموعه اوراق عتیق، با گفتارهایی متنوّع، توسط کتابخانه مجلس شورای اسلامی، منتشر شد. این مجموعه به کوشش سید محمدحسین حکیم انتشار می‌یابد.
مشخّصات و چکیده مطالب و مقالات این شماره از اوراق عتیق، چنین است:
کاغذنامه (انشای ادبی در تهیه کاغذ پنبه ای)/ تصنیف: عزالدین مطلعی، ویراست: بهروز ایمانی
چکیده: کاغذ نامه تصنیف عزّالدین مطلعی (درگذشته پیش از ۶۴۹ق) رساله ای است در قالبِ نثرِ ادبیانه مقامه وار در بیان فرایند تولید کاغذ از پارچه های کهنه پنبه ای. احتمالاً این رساله، کهن ترین اثر فارسی است که تاکنون درباره کاغذ شناخته شده.
کلیدواژه: کاغذ نامه، عزالدین مطلعی، کاغذ پنبهای، بغداد.
ثعلبی / میبدی/ محمدرضا شفیعی کدکنی
چکیده: این مقاله پس از نگاه کوتاهی به ارزش و اهمیت تفسیرِ الکشف والبیان احمد بن محمد ثعالبی / ثعلبی (۴۲۷ق) و منابع و زندگی مؤلفش، به مقایسه آن با تفسیر معروف کشف الاسرار میبدی میپردازد. محور اصلی مقاله بر اثبات این نکته استوار است که کتاب کشف الاسرار در بخش اساسی و عمده اش، یعنی النوبه الثانیه، عیناً رونویسی از کتاب الکشف و البیان ثعالبی است با مقدار زیادی حذف و تلخیص و میبدی بی آن که در سراسرِ این تفسیر ده جلدی خویش نامی از الکشف والبیان ثعلبی ببرد عین مطالب و عبارات ثعلبی را نقل کرده است. همچنین در پی آن به منبع بخش النوبه الثالثه کشف الاسرار میبدی هم اشاره می شود که آن هم انتحال از رَوح الارواح سمعانی مروزی است. پس از آن درباره تاریخ تألیف کشف الاسرار بحث شده است.
کلیدواژه: احمد بن محمد ثعالبی (۴۲۷ق)، الکشف والبیان، کشف الاسرار و عده الابرار، انتحال، روح الارواح.
برگهای کهن از ترجمه پارسی قرآن مجید (نسخه شیرانی)/عارف نوشاهی
چکیده: در کتابخانه دانشگاه پنجاب، لاهور (پاکستان) ده برگ کهن از قرآن کریم به شماره ۶۳۵۵ (گنجینه شیرانی) نگهداری میشود که ترجمه زیرنویس فارسی نیز دارد. این ده برگ پریشان متعلق به سوره های نمل و قصص است و پیشتر در تملک حافظ محمودخان شیرانی (۱۸۸۰-۱۹۴۶م) – نسخه شناس و خط شناس معروف پاکستانی – بوده است. تاریخ ترجمه از نیمه دوم قرن پنجم هجری یا نیمه نخست قرن ششم است، ولی تاریخ کتابت نسخه البته در حدود دو – سه قرن پسینتر است. این ترجمه برخی ویژگی های گویشی قابل توجهی دارد که از مجموع آنها می توان حدس زد متعلق به حوزه ماوراءالنهر و خراسان بزرگ است. در این مقاله تصاویر نسخه و متن حروفی آن عرضه شده است.
کلیدواژه: حافظ محمود شیرانی، ترجمه کهن قرآن کریم، گویشهای قدیم زبان فارسی، ماوراءالنهر و خراسان.
منابع رباعیات اوحدالدین کرمانی/ سید علی میرافضلی
چکیده: رباعیات اوحدالدین حامد بن ابیالفخر کرمانی (۵۶۱ – ۶۳۵ق) از صوفیان و رباعی گویان مشهور ایران، در سده های هفتم تا یازدهم هجری بسیار مورد توجه نویسندگان متون عرفانی و گردآورندگان جُنگها و تذکره های شعر بوده است. در این نوشتار پس از شرح حال کوتاهی از زندگی او و پیشینه پژوهش درباره سروده هایش، مهمترین منابع دستنویس رباعیات اوحدالدین کرمانی معرفی و ارزش و اعتبار و میزان صحت هر یک بررسی شده است.
این منابع علاوه بر دو مجموعه مدوّن از رباعیات اوحد، که بعد از مرگش در ترکیه فراهم آمده، بیشتر شامل جنگها و مجموعه های شعری و تذکره هاست. شمار نسخه های خطی معرفی شده در مقاله در مجموع به عدد ۱۵ می رسد.
کلیدواژه: اوحدالدین حامد بن ابیالفخر کرمانی (۵۶۱ – ۶۳۵ق)، اشعار اوحد کرمانی، رباعیات فارسی، جنگها و مجموعه های اشعار.
ابزار و وسایل کتابسازان/ فرانسوا دِروش، ترجمه: سیّد حسین مرعشی
چکیده: متن حاضر فصل چهارم از کتاب نسخه شناسیِ فرانسوا دِروش است. این فصل که با همکاری عیسی وَلی و برنارد گینو نوشته شده شامل دو بخش اصلی نظری و عملی است. بخش نظری خود دارای سه قسمت اصلی است. در قسمت اوّل نخست به ابزار کاتبان و نقّاشان و مذهّبان اشاره شده است. این ابزار عبارتاند از: قلم، قلمتراش، قَطْزن، مرکّب، لیقه، فِرچه، قلممو، مِرسام، مِسطَر، مِقراض، مُهره و پَرگار. قسمت دوم به بررسی مرکّبهای مشکی و رنگی اختصاص دارد. در این قسمت سه نوع مرکّب مشکی معرّفی شده است: مرکّب مشکی از کربن تشکیل میشود، مرکّب مشکی که از کانی و مازو تشکیل می شود، مرکّب مشکی که از ترکیب دو نوع دیگر تشکیل می شود. در این قسمت به فرق میان این مرکّبها و کاربردهای مختلف آنها اشاره شده است. در قسمت پایانی این بخش، مرکّبهای رنگی و عناصر تشکیل دهنده آنها با استفاده از دستورالعملهای ساختی که در منابع قدیمی نقل شده است و همچنین آزمایشهای فیزیکی – شیمیایی معرّفی شده اند. در این قسمت همچنین به موادّ تهیّه شده از طلا و نقره اشاره شده است.
در بخش عملیِ مقاله، گزارشی تفصیلی از تحقیقاتی ارائه شده که در آن رنگهای به کار رفته در تعدادی از دستنویسهای مغربی موجود در کتابخانه ملّی فرانسه (پاریس) با استفاده از فنّاوریهای نوینِ آزمایشگاهی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. این دستنویسها در دو گروه جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. گروه اوّل شامل نسخه هایی از قرآن کریم و نسخه هایی از کتاب مُوَطّأ و کتاب ابنتومَرت و جغرافیای ادریسی است. همه این نسخه ها بین اواخر سده ششم هجری و اوایل سده نهم هجری کتابت شده اند. گروه دوم شامل ۴ نسخه از قرآن است که در سده های هفتم و هشتم هجری کتابت شده اند. به احتمال زیاد این نسخه ها در مصر یا منطقهای نزدیک به خاورمیانه کتابت شده اند. تحلیل نسخه شناختی این دو مجموعه ویژگی متمایز دستنویسهای مغربی را نشان می دهد. اکثر این دستنویسها بر روی پوست نوشته شده اند، این موضوع جزء ویژگی های دستنویسهای مغربی است. استفاده از پوست در مغرب در زمانی است که کاغذ از رواج گسترده ای در سرتاسر جهان اسلام برخوردار بوده است. این در حالی است که استفاده از کاغذ و ساخت آن حدّاکثر از اوایل سده ششم هجری در مغرب شناخته شده بوده است. هدف اصلی از انجام این آزمایش تعیین ماهیّت رنگهای به کار رفته در این دستنویسها با استفاده از منشور اشعه X و منشور جذب است. این گزارش دارای تصویرها و جدولهای آماری است که میزان به کارگیری رنگها و ترکیب آنها را به وضوح نشان می دهند. هر چند محقّقان این آزمایش سعی دارند تا با استفاده از آن، قواعد مشخّصی را برای ساخت و کاربرد رنگ مرکّبها در مغرب اسلامی ارائه دهند ولی بر این نکته تأکید دارند که برای رسیدن به این هدف باید این گونه آزمایشها بر روی تعداد بیشتری از دستنویس های مغربی صورت پذیرد.
کلیدواژه: کتابسازان، قلم، مرکّب مشکی، مرکّب رنگی، رنگ، طلا، دستنویسهای مغربی.
شرح اصطلاحات نسخه پردازی در سبک هندی/ حمیدرضا قلیچ خانی
چکیده: یکی از اختصاصات سبک هندی استفاده فراوان از واژگان و اصطلاحاتِ نسخه پردازی و کتاب آرایی است. در این مقاله به بررسی و شرح این واژگان در اشعار دوازده شاعر این سبک پرداخته شده است: عرفی شیرازی، نظیری نیشابوری، طالب آملی، قدسی مشهدی، سلیم تهرانی، اسیر شهرستانی، کلیم همدانی، صائب تبریزی، اشرف مازندرانی، نجیب کاشانی، تأثیر تبریزی، بیدل دهلوی.
در مجموع تعداد واژگان و اصطلاحات نسخه پردازی و هنرهای وابسته بدانها در اشعار این دوازده تن به حدود ده هزار بیت می رسد که از میان آنها بیش از ششصد بیت انتخاب و شرح شده است.
کلیدواژه: اصطلاحات نسخه پردازی و کتاب آرایی، سبک هندی.
نمونه ای از جعل رقم یک جلد لاکی/مجید فدائیان
چکیده: این مقاله به بررسی مقایسه ای دو لنگه جلد لاکی می پردازد و با در نظر گرفتن روند تاریخی و زمانی و مکاتب هنری نقاشی ایرانی، شیوه های تکنیکی ساخت جلدهای لاکی، و بررسی زندگینامه هنرمندان سازنده آنها الحاقی بودن رقم جلد دوم را ثابت می کند. این دو جلد عبارتند از:
۱٫ جلد روغنی کلیات سعدی شماره ۵۹۶۷ کتابخانه و موزه ملی ملک ساخت محمدتقی بن سلطان الکتاب اصفهانی در ۱۳۱۳ق. ۲٫ جلد روغنی روی نسخه ای از دیوان حافظ به خط وصال شیرازی مورخ ۱۲۶۴ق در مجموعه ای شخصی با رقم الحاقی آقا محمداسماعیل نقاش باشی.
در پایان هم نشان داده می شود که هر دو جفت جلد نشانه های کارگاه محمدتقی اصفهانی را دارد؛ با این تفاوت که جلد کتابخانه ملک سفارش ویژه برای هنرشناس معروفی همچون مجدالملک دوم است اما جلد دیوان حافظ سفارشی معمولی از سری تولیدات معمولی کارگاه او.
کلیدواژه: جلدلای لاکی (روغنی)، محمدتقی بن سلطان الکتاب اصفهانی، محمداسماعیل نقاش باشی، رقم الحاقی در آثار روغنی.
معرفی دستنویس «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم» مورخ ۵۳۶ ق (نسخه شماره ۲۱۳۲ کتابخانه مجلس)/ سید محمدحسین حکیم
چکیده: کتاب التفهیم لاوائل صناعه التنجیم تنها نوشته فارسی ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی(۴۴۰-۳۶۲ق) است که برای این کتاب آموزش هندسه و حساب و هیئت و احکام نجوم به درخواست ریحانه بنت الحسین / الحسن خوارزمی در سال ۴۲۰ق در غزنین نوشته شده است.
نسخه شماره ۲۱۳۲ کتابخانه مجلس شورای اسلامی از این کتاب مورخ ۵۳۸ ق و به خط محمد بن جورابی دو ویژگی مهم دارد: ۱٫ کهنترین و نفیس ترین و صحیح ترین نسخه تحریر فارسی کتاب است. ۲٫ به گمان فراوان قدیمی ترین نسخه خطی علم نجوم و ریاضیات به زبان فارسی در کل کتابخانه های دنیاست.
در این مقاله ذیل این عناوین به معرفی مفصل این نسخه پرداخته شده است: پیشینه معرفی، خط، رسم الخط، تصحیحات و افزودگیها، افتادگیها و آسیب دیدگیها، کرّاسه ها، بیاض های نسخه، علامتها و نشانه ها، جدولها و شکلها، یادداشتهای الحاقی نسخه، سایر خصوصیات، اندازه، جلد، طریقه انتقال به کتابخانه مجلس.
کلیدواژه: التفهیم لاوائل صناعه التنجیم، ابوریحان محمد بن احمد بیرونی خوارزمی (۴۴۰-۳۶۲ق)، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نسخه های فارسی کهن.
دستورالعملی به فارسی برای رنگ کردن کاغذ/ فرانسیس ریشار، ترجمه: سید محمدحسین مرعشی
چکیده: بر روی آستر بدرقه نسخه شماره suppl. 7871 کتابخانه ملی فرانسه دستورالعملهایی برای رنگ کردن کاغذ نوشته شده است. علاوه بر آن در این دستورالعملها به شناسایی رنگ مایه های مورد استفاده، ماده تثبیت کننده و گرم کردن ظرف رنگرزی نیز پرداخته شده است. از این دستورها که تا حدیّ هم پیچیده است در هیچ یک از متون فارسی یادی نیامده است. تاریخ حدودی کتابت این یادداشتها اوایل سده دهم در امپراتوری عثمانی است.
کلیدواژه: رنگ کردن کاغذ، رنگ مایه های قدیمی در رنگرزی، رنگرزی قدیم ایران.
فهرست توصیفی نسخههای خطّی کتابخانه مرکزی دانشگاه بوعلی سینا (همدان)/ پرویز اذکائی (سپیتمان)
در کتابخانه مرکزی دانشگاه بوعلی سینای همدان حدود ۵۰۰ نسخه خطی نگهداری می شود که اکثر آنها کتب طبّی کلاسیک عربی و فارسی و از آثار و مآثر دانشمندان پزشکی اسلامی و ایرانی است. به گونه ای که می توان گفت چنین مجموعه خطّی طبّی از لحاظ کمّی و کیفی در ایران زمین بی مانند است. این مقاله «فهرست توصیفی / تفصیلی» ۱۸۳ نسخه خطی از مجموعه این کتابخانه است که با تأکید بر جزئیات علمی نسخه ها نوشته شده است. گمان می رود که از مجموع توصیفات نسخه ها، خواه راجع به مؤلّفان یا در باب کُتُب، خصوصاً پزشکی نامه ها، بر روی هم شاید موادّ یک کتاب تاریخ پزشکی در ایران فرا دست آید.
کلیدواژه: نسخه های خطی پزشکی، نسخه های خطی عربی، نسخه های خطی فارسی، کتابخانه مرکزی دانشگاه بوعلی سینای همدان.
فهرست نسخه های خطی دیوان حافظ در کتابخانه مرکزی کانون اسلامی انصار/ پرویز گلچین معانی
دکتر میر محمّد تقوی بیش از شصت سال از عمر خود را مصروف گردآوری مجموعه تخصصی نفیس و مهم حافظ شناسی کرد که شامل این موارد بود:
۱٫ آرشیو بریده روزنامه ها و مجلات به زبانهای مختلف.
۲٫ نسخه های خطی و چاپ سنگی از دیوان کامل و یا ناقص حافظ.
۳٫ نسخه های خطی و چاپ سنگی از تذکره ها، جُنگها و سفینه هایی که در آنها نمونه اشعار و شرح حال حافظ آمده است.
۴٫ کتابهای چاپی قدیم و جدید درباره زندگی حافظ و شعر او.
۵٫ برگردان اشعار حافظ به زبانهای مختلف رایج و غیر رایج جهان.
۶٫ مرقعّات و مخطوطات خوشنویسی شده از ابیات حافظ به زبانها و خطوط مختلف.
این مجموعه که در کل ۲۹۳۴ عنوان است در سال ۱۳۸۵-۱۳۸۶ش به کتابخانه مرکزی کانون اسلامی انصار اهدا شد و اکنون در آن جا نگهداری می شود.
مقاله حاضر به بررسی و معرفی نود و یک نسخه خطی دیوان حافظ در مجموعه ایشان اختصاص دارد. نگهداری این تعداد نسخه خطی از یک کتاب خاص در میان کتابخانه های عمومی و خصوصی دنیا موردی است که کمتر شبیه آن را می توان سراغ گرفت.
کلیدواژه: دیوان حافظ، نسخه های خطی دیوان حافظ، کتابخانه شخصی دکتر میرمحمّد تقوی، کتابخانه مرکز کانون اسلامی انصار تهران، مجموعه تخصصی حافظ شناسی.
فهرست نسخه های خطی کتابخانه های فردوس و بشرویه/محمد ترابیان فردوسی، به کوشش: مصطفی درایتی
این مقاله شامل فهرست نسخه های خطی کتابخانه های زیر از دو شهر مجاور بشرویه و فردوس است: ۱٫ کتابخانه امیرالمؤمنین(ع) بشرویه، شامل ۱۵۵ نسخه؛ ۲٫ مجموعه خصوصی آقای اسدی مقدم (بشرویه)، شامل ۶ نسخه؛ ۳٫ کتابخانه مدرسه حبیبیه فردوس، شامل ۹۳ نسخه؛ ۴٫ کتابخانه قائم فردوس، شامل ۲۰ نسخه؛ ۵٫ کتابخانه مکتب مفید فردوس، شامل ۱۱ نسخه؛ ۶٫ اداره اوقاف فردوس، شامل ۱۲ نسخه؛ ۷٫ کتابخانه دبیرستان شهید بهشتی فردوس، شامل ۸ نسخه.
کلیدواژه: نسخه های خطی عربی، نسخه های خطی فارسی، کتابخانه های بشرویه، کتابخانه های فردوس.
نسخه های خطی سه کتابخانه/ سید جعفر حسینی اشکوری
این مقاله فهرست نسخه های خطی سه کتابخانه مختلف است: ۱٫ کتابخانه حرم امام حسین(ع) – کربلا، شامل معرفی ۲۱ نسخه از مجموع ۱۵۰۰ نسخه خطی این کتابخانه. ۲٫ کتابخانه شیخ محمدعلی فارابی – مشهد، شامل ۳۲ نسخه. ۳٫ کتابخانه حوزه علمیه امام صادق(ع) – گرگان، شامل ۱۱ نسخه.
کلیدواژه: نسخه های خطی عربی، نسخه های خطی فارسی، کتابخانه های ایران، کتابخانه های عراق.
فهرست نسخه های خطی مدرسه علمیه قوام شیراز/ محمّد برکت
تا چند سال پیش مجموعه ای شامل ۵۲ نسخه خطی در علوم مختلف اسلامی در مدرسه علمیه قوام شیراز نگهداری می شود که چندی پیش همه آنها به مرکز احیاء میراث اسلامی قم منتقل شد. این مقاله فهرست مختصری از این نسخه هاست. بیشتر نسخه های این مجموعه توسط شیخ محمد امامی تمامی (متوفا بعد از ۱۱۷۰ق) وقف شده و متن وقفنامه بر روی برگ اول نسخه ها آمده است.
کلیدواژه: نسخه های خطی عربی، نسخه های خطی فارسی، مدرسه علمیه قوام شیراز.
کتابچه ثبت کلام اللَّه و کتب دبیرالملک ( جمادیالثانی ۱۲۹۲ق)/ سیّد ابراهیم اشک شیرین
فهرست کتابهای کتابخانه میرزا محمّدحسین بن حبیب اللَّه حسینی فراهانی، دبیرالملک (۱۲۲۵- ق) است که در جمادی الثّانی تنگوزئیل (۱۲۹۲ق) بازدید شده است. این فهرست که به ترتیب موضوعی تهیه شده شامل معرفی ۳۵۰ جلد کتاب خطی و چاپی است. اصل این کتابچه اکنون به شماره ۶۹۷ در کتابخانه اصغر مهدوی موجود است. علاوه بر آن بیشتر کتابهای دبیرالملک نیز به این کتابخانه منتقل شده است. در پانوشت صفحات مشخصات این نسخه های انتقالی ثبت شده است. در پایان فهرست واژگان و اصطلاحات به کار رفته در این فهرست استخراج شده است.
کلیدواژه: میرزا محمّدحسین فراهانی دبیرالملک، کتابخانه دبیرالملک، کتابخانه اصغر مهدوی، فهرستنویسی نسخه های خطی، اصطلاحات فهرستنویسی.
مشخّصات رحل های قرآنی موجود در موزه و کتابخانه آستان قدس رضوی/ فضل اللَّه فاضل نیشابوری
این مقاله کوتاه به معرفی تعداد ۲۷ رحل موجود در موزه آستان قدس می پردازد. برای هر رحل اطلاعاتی مانند شماره، جنس، تاریخ ساخت، تزئینات، اندازه، واقف، تاریخ وقف و نام سازنده ذکر شده است.
کلیدواژه: رحل، انواع رحل، موزه و کتابخانه آستان قدس رضوی.
یادی از یک اندیشمند و کتابشناس (دکتر علینقی منزوی)/ اکبر ثبوت
این مقاله نگاه کوتاهی به زندگانی و فعالیتهای علمی علینقی منزوی (۱۳۰۰-۱۳۸۹ش) دارد. بیشترین تأکید نویسنده بر ثبت فعالیتهای منزوی در فهرستنویسی نسخهه ای خطی و تألیف کتابشناسی و نقش او در تنظیم و چاپ کتاب بزرگ پدرش – الذریعه – است. در پایان نیز چهار نامه از نامه های منزوی خطاب به مؤلف مربوط به سالهای ۱۳۴۶-۱۳۴۹ش آورده شده است.
کلیدواژه: علینقی منزوی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، آقا بزرگ تهرانی.
چهار نامه از علینقی منزوی به جعفر سلطان القرائی/ محمدامین سلطان القرائی
متن چهار نامه از علینقی منزوی خطاب به جعفر سلطان القرائی است که در سالهای ۱۳۳۷-۱۳۳۹ش نوشته شده اند. موضوع همه نامه ها درباره نسخه های خطی و مخصوصاً مجموعه نفیس کتب خطی مرحوم سلطان القرائی است.
کلیدواژه: علینقی منزوی، جعفر سلطان القرائی، نسخه های خطی.
دو نامه از سعید نفیسی/ سید محمدحسین حکیم
در مجموعه اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی دو نامه از سعید نفیسی درباره آن کتابخانه و فهرستهایش نگهداری می شود که متن هر دو برای اولین بار در این مقاله منتشر شده است:
۱٫ نخست نامه ای است که وی در ۱۳ مرداد ۱۳۰۹ در جواب نامه محمدولی خان اسدی مصباح السلطنه – نایب تولیت آستان قدس – نوشته و نظرش را درباره فهرست های آن کتابخانه اظهار داشته است. وی در جواب خود بیشتر به کلیات فهرستنگاری پرداخته و اصول کلی این فن را آن چنان که نزد اروپائیان رواج یافته بود برشمرده است. از این جهت نوشته او را باید جزو قدیمترین نوشته هایی دانست که به معرفی روش نوین فهرستنویسی غربیان پرداخته است.
۲٫ نامه دوم مورخ ۸ مرداد ۱۳۱۰ش برای شناسایی خط قرآن مشهور به بابری نوشته شده است. این قرآن که به خط اختراعی محمد بابر پادشاه (۹۳۲-۹۳۷ق) مؤسس سلسله تیموری هند نوشته شده در کتابخانه آستان قدس نگهداری می شود.
کلیدواژه: سعید نفیسی، کتابخانه آستان قدس رضوی، فهرستنویسی نسخه های خطی، روش فهرستنویسی، قرآن بابری.
نامه محمد قزوینی به اوکتائی رئیس کتابخانه آستان قدس درباره فهرست نسخه های خطی آن کتابخانه
جواب سؤالات اوکتائی رئیس کتابخانه آستان قدس درباره روش تدوین جلد چهارم فهرست نسخه های خطی آن کتابخانه است.
کلیدواژه: محمد قزوینی، عبدالعلی اوکتائی، کتابخانه آستان قدس رضوی، فهرستنویسی نسخه های خطی.
یادداشت جلال الدین همایی درباره کتابخانه علی اصغر خان اتابک اعظم/ علی صادق زاده وایقان
یادداشت کوتاهی است درباره سرنوشت کتابخانه نفیس میرزا علی اصغر خان امین السلطان اتابک صدر اعظم (۱۲۷۵- ۱۳۲۵ق) پس از درگذشت اوست که جلال الدین همایی آن را در انتهای مجموعه روزنامه شرف مِلکی خودش در روز دوشنبه ۱۶ تیر ۱۳۱۴ش نوشته است.
کلیدواژه: علی اصغر خان امین السلطان، جلال الدین همایی، کتابخانه های دوره قاجار.
عریضه ای از اشرف الکتّاب اصفهانی/سعید خودداری نایینی
متن عریضه ای است که زین العابدین اشرف الکتاب اصفهانی برای برقراری مستمری سابقش نوشته است. تاریخ نگارش این درخواست مربوط به زمانی است که کاتب بیش از صد سال داشته است. اصل این سند پیشتر در مجموعه مهدی بیانی و موزه هنرهای تزئینی تهران نگهداری می شد اما اکنون متعلق به موزه هنرهای تزئینی اصفهان است.
کلیدواژه: زین العابدین اشرف الکتّاب اصفهانی، مستمری خوشنویسی، عریضه نویسی، خطاطان.
دو نامه از محمد شاه قاجار به ناصرالدین میرزای ولیعهد درباره کتابخانه سلطنتی/محمدرضا بهزادی
در گنجینه نسخ خطی کاخ گلستان (کتابخانه سلطنتی سابق)، مرقعی حاوی نامه های محمد شاه به ناصرالدین میرزای ولیعهد (به شماره ۱۵۲۱) نگهداری می شود که دو برگ آن مورخ ۱۲۶۲ و ۱۲۶۳ق با موضوع کتاب و نسخ خطی مرتبط است. یکی از این نامه ها درباره امانت چهار جلد کتاب توسط محمد شاه و دیگری یادداشتی درباره مطالعه یک کتاب است. در این مقاله متن دو نامه مذکور به همراه احتمالاتی درباره طرز اداره کتابخانه سلطنتی و ریاست آن جا در این ایام بررسی شده است.
کلیدواژه: کتابخانه سلطنتی، محمدشاه قاجار، ناصرالدین شاه قاجار، امانت کتاب.