میراث مکتوب – مصحح کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا و المعاد داستان جالب و خواندنی سرگذشت این کتاب از روسیه تا ایران را این‌گونه بیان کرد: از این کتاب تنها یک نسخه در کتابخانه لنینگراد روسیه در مجموعه آثار «ملامحمد فضولی بغدادی» وجود دارد و تا حدود ۱۰۰ سال پیش کسی از وجود این نسخه اطلاع نداشت تا این‌که یکی از دانشمندان روسی به نام استاد برتلس به این کتاب بر‌می‌خورد و درباره آن بحث می‌کند.
دکتر سبحانعلی کوشا درباره سیر تاریخی تصحیح کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد گفت: حدود ۶۰ سال پیش پروفسور حمید آراسلی، استاد دانشگاه باکو، این نسخه را بدون تصحیح به چاپ رساند. دو یا سه سال بعد یکی از استادان دانشگاه آنکارا که عرب زبان بود، این کتاب را تصحیح کرد ولی به‌علت این‌که در علم کلام و فلسفه چندان تخصصی نداشت، تغییراتی غیر ضروری را در عبارات به‌عمل آورد اما عبارات تغییر یافته را عینا در پاورقی ثبت و سپس کتاب را در مطبعه «جمعیته‌التاریخ» در ترکیه چاپ و منتشر کرد.
وی با بیان این‌که قدمت این اثر به قرن یازدهم و تقریبا عصر شاه اسماعیل صفوی بر می‌گردد، عنوان کرد: نخستین بار قرن یازدهم در کتاب «کشف‌الظنون» حاجی خلیفه، از کتاب بحث شده ولی تاکنون به غیر از نسخه‌ای که در مؤسسه شرق‌شناسی لنینگراد روسیه موجود است، در هیچ‌یک از مراکز علمی ایران و جهان نسخه دیگری از آن وجود ندارد.
کوشا در معرفی کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد یادآور شد: ملامحمد فضولی بغدادی در کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد که تنها اثر او به نثر زیبای عربی است، مباحث علم کلام اسلامی از قبیل شناخت عالم، اثبات واجب‌الوجود، بحث نبوت، امامت و معاد را با توجه به آرای فلاسفه قدیم یونان و متکلمان و فلاسفه اسلامی و معتزله و اشاعره بررسی و در ضمن بیان آرا، عقیده موافق خود را به‌عنوان رای حق تایید کرده است. این اثر یک مقدمه و چهار رکن دارد و هر رکن شامل چندین باب مرتبط با موضوع همان رکن است.
این محقق و نویسنده درباره چگونگی تصحیح این کتاب اظهار کرد: به دلیل این‌که به نسخه اصلی دسترسی نداشتم، چاپ باکو و چاپ ترکیه را که هر دو از روی نسخه اصلی نوشته شده‌اند، با یکدیگر مقابله کردم و به تصحیح این نسخه پرداختم. در تصحیح این نسخه سعی شد که عبارات اصلی متن حفظ شود، مگر جایی‌که عبارت یا کلمه‌ای غلط باشد و تغییر ضروری شود که در این صورت عبارت یا کلمه مناسب و صحیح جایگزین آن و در میان قلاب قرار می‌گیرد و گزینه متن در پاورقی نوشته می‌شود.
وی در ادامه گفت: در ایران تاکنون به این صورت تصحیح و مقدمه‌نویسی بر روی این کتاب انجام نشده و تنها چند سال پیش انتشارات «الهدی» این کتاب را از ترکی استانبولی به فارسی ترجمه کرده است.
وی فضولی را این‌گونه معرفی کرد: فضولی ادیب، شاعر و متفکر شیعی قرن دهم هجری بود که بیشتر به شاعری شهرت دارد و آثار ارزشمندی به نظم و نثر در زبان‌های فارسی و ترکی و عربی از خود به یادگار نهاده است. علاوه بر دیوان‌های ترکی و فارسی و قصاید عربی وی می‌توان به مثنوی‌های «لیلی و مجنون» و «بنگ و باده» به زبان ترکی و مثنوی «هفت جام» یا «ساقی‌نامه» و «انیس‌القلوب» و رساله عارفانه «رند و زاهد» به نظم و نثر موزون به زبان فارسی و «حدیقه‌السعداء» به زبان ترکی اشاره کرد.
به گفته وی، ملامحمد فضولی بغدادی در بخشی از مقدمه کتاب نوشته است که «نظمم مرا راهنمایی کرد که برای انتظام اشیا ناظمی هست و برای ارقام محسوس و معقول راقمی. پس خواستم که او را بشناسم و چون به آرا صاحبان عقاید اطلاع یافتم و در آنها فوایدی به‌دست آوردم، زمان، حفظ بقای آنها را از من خواست. پس برای حفظ آنها بنایی ساختم با چهار رکن و در هر رکن باب‌هایی به‌سوی بوستان ایمان. آن بنا را مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد نامیدم.»
کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد تالیف ملا محمد فضولی بغدادی و با تصحیح، تحقیق و مقدمه سبحانعلی کوشا از سوی انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا چاپ و منتشر شده است.منبع:
دکتر سبحانعلی کوشا درباره سیر تاریخی تصحیح کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد گفت: حدود ۶۰ سال پیش پروفسور حمید آراسلی، استاد دانشگاه باکو، این نسخه را بدون تصحیح به چاپ رساند. دو یا سه سال بعد یکی از استادان دانشگاه آنکارا که عرب زبان بود، این کتاب را تصحیح کرد ولی به‌علت این‌که در علم کلام و فلسفه چندان تخصصی نداشت، تغییراتی غیر ضروری را در عبارات به‌عمل آورد اما عبارات تغییر یافته را عینا در پاورقی ثبت و سپس کتاب را در مطبعه «جمعیته‌التاریخ» در ترکیه چاپ و منتشر کرد.
وی با بیان این‌که قدمت این اثر به قرن یازدهم و تقریبا عصر شاه اسماعیل صفوی بر می‌گردد، عنوان کرد: نخستین بار قرن یازدهم در کتاب «کشف‌الظنون» حاجی خلیفه، از کتاب بحث شده ولی تاکنون به غیر از نسخه‌ای که در مؤسسه شرق‌شناسی لنینگراد روسیه موجود است، در هیچ‌یک از مراکز علمی ایران و جهان نسخه دیگری از آن وجود ندارد.
کوشا در معرفی کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد یادآور شد: ملامحمد فضولی بغدادی در کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد که تنها اثر او به نثر زیبای عربی است، مباحث علم کلام اسلامی از قبیل شناخت عالم، اثبات واجب‌الوجود، بحث نبوت، امامت و معاد را با توجه به آرای فلاسفه قدیم یونان و متکلمان و فلاسفه اسلامی و معتزله و اشاعره بررسی و در ضمن بیان آرا، عقیده موافق خود را به‌عنوان رای حق تایید کرده است. این اثر یک مقدمه و چهار رکن دارد و هر رکن شامل چندین باب مرتبط با موضوع همان رکن است.
این محقق و نویسنده درباره چگونگی تصحیح این کتاب اظهار کرد: به دلیل این‌که به نسخه اصلی دسترسی نداشتم، چاپ باکو و چاپ ترکیه را که هر دو از روی نسخه اصلی نوشته شده‌اند، با یکدیگر مقابله کردم و به تصحیح این نسخه پرداختم. در تصحیح این نسخه سعی شد که عبارات اصلی متن حفظ شود، مگر جایی‌که عبارت یا کلمه‌ای غلط باشد و تغییر ضروری شود که در این صورت عبارت یا کلمه مناسب و صحیح جایگزین آن و در میان قلاب قرار می‌گیرد و گزینه متن در پاورقی نوشته می‌شود.
وی در ادامه گفت: در ایران تاکنون به این صورت تصحیح و مقدمه‌نویسی بر روی این کتاب انجام نشده و تنها چند سال پیش انتشارات «الهدی» این کتاب را از ترکی استانبولی به فارسی ترجمه کرده است.
وی فضولی را این‌گونه معرفی کرد: فضولی ادیب، شاعر و متفکر شیعی قرن دهم هجری بود که بیشتر به شاعری شهرت دارد و آثار ارزشمندی به نظم و نثر در زبان‌های فارسی و ترکی و عربی از خود به یادگار نهاده است. علاوه بر دیوان‌های ترکی و فارسی و قصاید عربی وی می‌توان به مثنوی‌های «لیلی و مجنون» و «بنگ و باده» به زبان ترکی و مثنوی «هفت جام» یا «ساقی‌نامه» و «انیس‌القلوب» و رساله عارفانه «رند و زاهد» به نظم و نثر موزون به زبان فارسی و «حدیقه‌السعداء» به زبان ترکی اشاره کرد.
به گفته وی، ملامحمد فضولی بغدادی در بخشی از مقدمه کتاب نوشته است که «نظمم مرا راهنمایی کرد که برای انتظام اشیا ناظمی هست و برای ارقام محسوس و معقول راقمی. پس خواستم که او را بشناسم و چون به آرا صاحبان عقاید اطلاع یافتم و در آنها فوایدی به‌دست آوردم، زمان، حفظ بقای آنها را از من خواست. پس برای حفظ آنها بنایی ساختم با چهار رکن و در هر رکن باب‌هایی به‌سوی بوستان ایمان. آن بنا را مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد نامیدم.»
کتاب مطلع‌الاعتقاد فی معرفه‌المبدا والمعاد تالیف ملا محمد فضولی بغدادی و با تصحیح، تحقیق و مقدمه سبحانعلی کوشا از سوی انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا چاپ و منتشر شده است.منبع: