میراث مکتوب- کتاب «لطایف الانشاء» متنی فارسی از سدۀ هشتم از حوزۀ زبانی فرارود تألیف نصرالله بن علاء البناء النسفی با مقدمه، تصحیح و تعلیقات احمد بهنامی در انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شد.
لطایف الانشاء، کتابی است در آداب ترسل که نصرالله بن علاء البناء النسفی، مشهور به ناصر بن علا، از نویسندگان منسوب به ماوراءالنهر (فرارود)، آن را در میانۀ سدۀ هشتم هجری تألیف کرده است. او از وابستگان به دربارهای امرای محلی ایران نظیر ملوک آل کرت و امرای جاونی قربانی بوده و کتاب خود را به خواست و به نام وزیری با نام وزیری با نام ناصرالدوله والدین نصرالله بن شهاب الدین تألیف کرده است.
کتاب لطایف الانشاء شامل دیباچه، دو مقدمه و دو مقصد است. مقدمه خود دربردارندۀ چهار فصل است و در آن جزئیات و دقایق فن نامه‌نگاری و انشاء و مطالب فراوانی دربارۀ طرز نگارش اقسام نامه‌های دیوانی و اخوانی و نیز نمونه‌ها و سرمشق‌هایی برای نامه‌نگاران آمده است.
این کتاب یکی از نمونه‌های نثر فنّی و مصنوع است که به جز ارزش‌های ادبی، دربردارندۀ آگاهی‌های تاریخی و اجتماعی و سیاسی نیز هست. این کتاب انباشته از ابیات عربی و فارسی از شاعرانی چون سعدی، انوری، خاقانی، نظامی، ظهیر فاریابی و… است و البته گویندۀ برخی از ابیات ناشناخته است. از دیگر ویژگی‌های این کتاب می‌توان به تأثیر گویش نسفی (فرارودی) بر لغات آن اشاره کرد.
کهن‌ترین دست‌نوشتۀ این اثر ظاهراً از نیمۀ دوم قرن هشتم است که برگ‌هایی از آن در گذر زمان افتاده و مصحّح این افتادگی را از نسخۀ دیگری، مربوط به اواخر سدۀ نهم هجری نقل کرده است.
از احوالات نویسندۀ این کتاب اطلاعات درستی در دست نیست. اما از نسب او پیداست که از اهالی نسف (نخشب) از شهرهای مشهور و کهن ماوراءالنهر است. براساس برخی از نشانه‌هایی که در کتاب آمده است می‌توان دانست که سنّی‌مذهب و احتمالاً حنفی بوده است.
ترسل یا نامه‌نگاری، از اقسام مهم نثر فارسی است که از سدۀ کهن تا عهد قاجار رواج داشته است. دستور دبیری نوشته عبدالخالق میهنی، قدیمی‌ترین کتاب فارسی است که در زمینۀ آموزش ترسل نوشته شده است. از سدۀ ششم، سبک فنّی و مصنوع در کتاب‌های ترسل و انشاء نمود آشکاری یافت.
کتاب لطایف الانشاء ازجمله آثاری است که در ادامۀ سنّت ترسل در دورۀ مغولان، به‌قصد آموزش عملی این فن نوشته شده و نویسندۀ آن در اقسام نامه‌ها سرمشق‌هایی به نویسندگان ارائه کرده است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی