میراث مکتوب- کتاب «تصوف ایرانی و تأثیر آن بر ادبیات آمریکا» تألیف گروهی از نویسندگان به کوشش مهدی امین‌رضوی، با ترجمۀ حسن لاهوتی از سوی انتشارات فلات چاپ و منتشر شد.
اندیشۀ اصلی و لزوم تدوین و تألیف این کتاب به منظور آشناکردن علاقمندان با تأثیر تصوف ایرانی بر ادبا و ادبیات آمریکا به‌ویژه در قرون نوزده و بیست میلادی است. این مقوله که خارج از مبحث سیاست است، به روابط عمیق‌تری بین ادبای ایران و آمریکا می‌پردازد و میزان گفتگوی این دو تمدن را با یکدیگر نشان می‌دهد. در این کتاب به بیان کمّ و کیف علاقۀ فراوانی پرداخته شده که برخی از ادیبان بلندپایۀ آمریکایی، در قرن‌های نوزدهم و اوایل بیستم، به عرفان شرق در مجموع و تصوف ایرانی به‌خصوص پیردا کردند. چنین تحقیقی نه‌تنها از دیدگاه تاریخی، بلکه از این منظر نیز شایان اهمیت است که تمایز صوفی‌گری عامیانه را با فعالیت‌های ادیبانه و دانشگاهی نشان می‌دهد که شماری از ادبای آمریکایی دربارۀ تصوف ایران به آن همت مبذول کرده‌اند.
مکتب تصوف از دو راه به خاک آمریکا پای گذاشت: دانشمندان و عامۀ مردم. بیشتر آشنایی دانشگاهیان با تصوف، نخست در قرن نوزدهم از طریق ترجمۀ اشعار متون تصوف فارسی و عربی به زبان انگلیسی و البته از روی ترجمه‌های دانشمندان آلمانی و فرانسوی مانند یوزف فون هامر پوگشتال صورت گرفت؛ حال آنکه زبان‌شناسان متأخر از آنان مانند سر ویلیام جونز مستقیم و بی‌واسطه آثاری را از زبان‌های فارسی و عربی به انگلیسی برگرداندند.
این کتاب از چهار بخش دوازده مقاله شکل گرفته است. نخست با مقاله‌ای دربارۀ ادبای رمانتیک انگلیسی و تأثیر آنها بر ادبای متأله آمریکا آغاز می‌شود. اولین نوشتار گفتمانی است دربارۀ چگونگی نهضت ادبی رمانتیسم در انگلستان و تأثیر آن بر ادبای آمریکایی. اینکه چگونه این نهضت و نزدیکی آن به عقاید متصوفه موجب پذیرایی آنها از ادبیات ایرانی شد، در این فصل بحث شده است.
بخش دوم به تحقیقی دربارۀ جنبه‌های مختلف پیوند امرسون با تصوف اختصاص دارد. نخستین نوشتار این بخش که توسط منصور اختیار به نگارش درآمده، نشانه‌های تدریجی علاقمندشدن امرسون به اندیشۀ شرقی عموماً و به عرفان ایرانی خصوصاً را بیان می‌دارد. نویسنده نشان می‌دهد که امرسون چگونه نخست به تفکر هندوی و اندیشۀ زرتشتی علاقه پیدا کرد و آن‌گاه از طریق ترجمه‌های انگلیسی و آلمانی اشعار عارفان ایرانی مانند حافظ و سعدی، سخت به عرفان ایرانی ـ اسلامی دل بست و حتی آیات قرآن را نیز در اشعارش می‌آورد.
سومین نوشتار این کتاب از مروان عبدیت، دربارۀ رالف والدو امرسون سخن می‌گوید. نویسنده با بیان این نکته که علاقمندی امرسون به افکار شرقی، سرآغاز علاقمندی محققان آمریکا به ادیان تحقیقی است، از رابطۀ تشویش‌آمیز و پرکشمکش او با عرفان ایرانی ـ اسلامی تحلیلی خردمندانه ارائه می‌دهد. پروین لولویی در نوشتار چهارم کتاب بیش از هر چیز، بر راه‌هایی نظر می‌افکند که امرسون برای آشناشدن با تصوف و ادبیات عارفانۀ ایران و به‌ویژه شعر سعدی از آن گذشت. فرهنگ جهان‌پور در پنجمین نوشتار کتاب تأثیر حافظ بر امرسون را در چهار بخش بررسی می‌کند.
فصل سوم به کاوش در سروده‌های عارفانۀ ویتمن ادیب شهیر آمریکایی می‌پردازد و از تأثیر او بر دیگران سخن می‌گوید و در اثنای آن به رابطۀ امرسون با تصوف اشارت می‌کند. در ششمین نوشتار کتاب، مهناز احمد در آثار حافظ و ویتمن غور کرده و ضمن بررسی سرگذشت یکی از چهره‌های درخشان ادب آمریکا که بیش از همه به عرفان متمایل است، تحقیقی تحلیلی دربارۀ او ارائه می‌دهد. مسعود فرزان در دیگر نوشتار این فصل مشاهدات عارفانۀ ویتمن را که در سروده‌های او همچون در «ترانۀ خود من» و «پندی پارسی» چهره می‌نماید، با مفهوم صوفیانۀ وجد و حال، به‌ویژه چنان‌که در برخی غزل‌های مولانا به چشم می‌آید، مقایسه می‌کند.
سرانجام فصل پایانی از تأثیر دیگر پیروان آمریکایی ادبای ایران که خود از شاعران بزرگ متقدم مانند امرسون الهام یافته‌اند، گفتگو می‌کند. در اولین نوشتار این فصل، افکار تامس لیک هریس، لاورنس الیفنت و پاسکال بورلی راندالف بررسی شده است. نویسنده با استفاده از شیوۀ سرگذشت‌گویی تشابهات سه شخصیت نامدار را که با هر دو آیین سروکار دارند، نمایان می‌کند.
جان دی یوحنان در نوشتار نهم این کتاب چندین شخصیت خاص را که قبل از هر چیز مرید امرسون بوده‌اند، مورد توجه قرار می‌دهد: ثورو، ویتمن، لانگفلو، لوول، ملویل و لافکا دیوهرن. هر یک از این شخصیت‌ها در زمینۀ تحصیل عرفان شرق و خلق آثار ادبی ملهم از آن وقت بسیار صرف کردند. سعدی و گلستان او چنان منبع الهامی برای ثورو شده بود که با صدای رسا می‌گفت: «نمی‌توانم میان خود و سعدی هیچ تفاوتی اساسی قائل شوم».
نوشتار دهم این کتاب به تحقیق فیلیپ ان ادومندسن برای مخاطب حکایت می‌کند که چگونه شهر کنکورد در ماساچوست به صورت کعبۀ تأله‌طلبان درآمد و لطیف‌اندیشان اهل ادب چون مارگرت فولر، ناتانیل هاثورن، ثورو، کرتیس و رالف والدو امرسون را به سوی خود کشید. نویسنده به‌تفصیل شرح می‌دهد که شباهت‌های عقیدتی و همانندی‌های موضوعی به چه کیفیت وسیلۀ ایجاد ارتباط میان تأله‌طلبان آمریکا و عارفان مسلمان شد.
مهدی امین‌رضوی در یازدهمین نوشتار این کتاب به جستجوی نشانه‌های تأثیر رباعیات خیام بر آمریکاییانی می‌پردازد که او را با آغوش باز پذیرفتند. نویسنده در این نوشتار میزان تأثیر خیام بر چهره‌های ادبایی که کمتر مشهورند را نشان می‌دهد و هم بر ادیبان نامداری چون مارک تواین، توماس الیون و ازرا پوند.
در آخرین نوشتار این کتاب، نویسنده پرده از داستان تأثیرپذیری مارک تواین از رباعیات خیام ترجمۀ فیتز جرالد برمی‌گیرد و آن‌گاه زمینه‌ای را فراهم می‌سازد که سبب می‌شود جایگاهی را بشناسیم که رباعیات فیتز جرالد در زندگی فردی و حیات شاعری مارک تواین به خود اختصاص داده است.
فهرست مطالب کتاب:
دیباچه
سخن مترجم
مقدمه: منظری کلی از محتوای کتاب
رمانتیسم انگلیسی منشأ ادبیات متألهین آمریکا
۱٫ سرچشمۀ الهام ادبای متأله آمریکا: رمانتیسم انگلیسی و شعرای صوفی ایران
پیر طریقت: رالف والدو امرسون و عرفان ایران
۲٫ علاقۀ امرسون به عرفان ایران در گذر زمان
۳٫ رالف والدو امرسون و آشنایی او با ادبیات ایرانی ـ شرقی
۴٫ امرسون و استقبال از سعدی در آمریکای قرن نوزدهم
۵٫ نگاه امرسون به حافظ و سعدی: حکایت باده و عشق
سالک راه: والت ویتمن
۶٫ والت ویتمن و حافظ: شکیبایی و تجلی عشق جهانی
۷٫ والت ویتمن و تصوف: رو به سوی پندی فارسی
مریدان: دیگر ادبای متأله آمریکا
۸٫ خرد جاویدان: توماس لیک هریس، لارنس الیفانت و پاسکال بورلی رندالف
۹٫ ادبای متأله آمریکا و متصوفان ایرانی: ثورو، ویتمن، لانگفلو، لوول، ملویل و لافکا دیوهرن
۱۰٫ ادبای محفل پارسیان شهر کنکورد
۱۱٫ مکتب شعرای خیامی در آمریکا
۱۲٫ مارک تواین و رباعیات خیام: عبد و عبید خیام فیتزجرالد
نمایه
برای دیدن بخشی از صفحات کتاب کلیک کنید.
