مقالۀ پژوهشی در باب واژهٔ «پسته» و منشأ آن در جلد بیست و یکم «پژوهش‌های ایرانشناسی» به کوشش ایرج افشار با همکاری کریم اصفهانیان، تهران، بنیاد موقوفات افشار، ۱۳۹۲، ص ۱۴-۱ چاپ و منتشر شده است.
نگارندۀ این مقاله که دکتر محمدحسن ابریشمی است، عقیده دارد: « بی‌تردید کلمه «پسته» یک واژه ایرانی بسیار کهن است که منشأ و اصل آن را باید در سرزمین مبدأ، یا گهواره و رویشگاه‌های نخستین، درختان این میوه جست و جو کرد. »
در این مقاله آمده است : « واژه فارسی «پسته» در گویش عامه مردمان خراسان قدیم در وجه «پیسته» تلفظ می‌شده، که هنوز هم در برخی از نواحی استان خراسان (چون تربت حیدریه، جام، خواف، سبزوار و نیشابور) و بسیاری از نواحی افغانستان و تاجیکستان و نیز فارسی زبانان آسیای میانه با همین تلفظ مصطلح است. بنابراین کلمه پسته از گویش مردمان مستقر در محدوده پسته‌‌خیز سرزمین خراسان، به مفهوم جغرافیایی بسی وسیع آن در قدیم، منشأ دارد. »
مطابق تحقیق و تجربه نگارنده، صوت ضبط شده ناشی از شکستن دانه پسته ریز (محصول درختان پسته خودروی جنگل های نواحی سرخس، زورآباد جام و بادغیس) تداعی کننده تلفظ نام پسته در گویش های ایرانی (پیسته / پیستک، پستک) است؛ بنابراین گمان قوی دارد که واژه ایرانی «پسته» ریشه صوتی داشته است؛ به این ترتیب که در زمان های دور با شکستن پسته خندان محصول جنگل های خراسان قدیم توسط مردمان مستقر در این نواحی، با شنیدن صدای شکستن آن یک «نام آوا» یا کلمهٔ صوتی (Onomatopoiea) برای این میوه اتخاذ شده است.
مؤلف ، در تأیید این نظریه که واژه «پسته»، همانند کلمه «بوس» یا «بوسه» فارسی، یک واژه صوتی یا «نام آوا» است (اولی از صدای شکستن دو پوسته سخت پسته، و دومی از برخورد دو لب به هنگام بوسه زدن ناشی می‌شود)، شواهدی از منابع کهن فارسی آورده است؛ از باب نمونه بیتی از رودکی سمرقندی (سده ۳ هـ.ق) ذکر شده که در مضمونی شاعرانه، تعبیری دلنشین از صوتی بودن واژگان «بوس» و «پسته» در آن وجود دارد : «منم خو کرده با بوسش چنان چون باز بر مسته، چنان بانک آرم از بوسش چنان چون بشکنی پسته»
نگارنده معتقد است: رودکی در مصرع دوم صدای بوسه را با صوت ناشی از صدای شکستن پسته مقایسه و تشبیه کرده است و گفته : «شاید رودکی این بیت را در دوره نابینایی سروده باشد، چرا که از دیدن لبان زیبا محروم بوده، و شباهت دهان خندان پسته را با دو لب معشوق نادیده گرفته و صدای بوسه و شکستن پسته را برای تعبیر و تشبیه ترجیح داده است.»
متن کامل مقاله را در ادامه خواهید خواند.
دریافت فایل