به گزارش روابط عمومی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، هفتاد و هفتمین نوبت از نشست‌های دوستانۀ ماهانۀ این مؤسسه، موسوم به شوق دیدار، روز چهارشنبه 25 دی‌ماه برگزار شد.
در ابتدای این نشست دکتر ایرانی ضمن عرض تسلیت به مناسبت حوادث غمبار اخیر کشور به خواندن غزلی به مطلع «پرنده‌ها همه در باد تار و مار شدند / نگاه‌ها همه از اشک جویبار شدند» از سعید بیابانکی پرداخت.
دکتر ایرانی در ادامه به درگذشت استاد دکتر احسان اشراقی در سن 91 سالگی و پس از تحمل ماه‌ها بیماری اشاره کرد و گفت: زنده‌یاد استاد اشراقی، شیخ المورخین، از ناموران تاریخ ایران محسوب می‌شوند و آثار ارزنده‌ای از خود به جا گذاشتند.
وی با اشاره به انتشار جلد دوم کتاب «افضل التواریخ» که به کوشش مرحوم دکتر اشراقی تصحیح و به تازگی توسط میراث مکتوب منتشر شده، گفت: این کتاب دربرگیرندۀ شرح احوال و زندگی شاه طهماسب است و جلدهای اول و سوم آن نیز انشاالله به تصحیح دکتر صفت‌گل در آینده منتشر خواهد شد.
در ادامه دکتر ایرانی از دکتر منصور صفت‌گل خواست که برای آشنایی بیشتر حاضران با جایگاه مرحوم اشراقی مطالبی را بیان کنند.
درگذشت چهرۀ مؤثر تاریخ‌نویسی معاصر ایران
دکتر صفت‌گل نیز با اشاره به تربیت نسل بیشماری از مورخان دورۀ معاصر تاریخ ایران تحت نظارت مرحوم دکتر اشراقی، گفت: دانشگاه تهران و جامعه محققان و مورخان کشور امروز سوگوار از دست دادن یکی از برجسته‌ترین استادان خویش است.
وی با اشاره به ظهور چند نسل از مورخان حرفه‌ای در صد سال اخیر در ایران، دکتر اشراقی را از چهره‌های نسل دورۀ گذار تاریخ‌نویسی معاصر ایران خواند و گفت: ما قبلا مورخان و نویسندگان متون تاریخی فراوانی در ایران داشتیم ولی فعالیت‌های مورخانۀ آنان عموماً فعالیت مورخان چند شغله و چند حرفه بود، اما از مقطعی در دوران معاصر تاریخ‌نویسی ایران نسلی از مورخان حرفه‌ای تمام وقت ظاهر شدند و تاریخ به عنوان یک رشته علمی صاحب برنامۀ آموزشی و پژوهشی منظمی شد و در عین حال به عنوان یک حرفۀ معین و واجد دیسیپلین معرفی گردید.
دکتر صفت‌گل از وحید الملک شیبانی، رشید یاسمی و نصرالله فلسفی به عنوان برخی از چهره‌های نسل اول مورخان دورۀ گذار و تربیت‌کنندگان نسل بعدی این دوره، یعنی افرادی همچون مرحوم دکتر اشراقی و زنده‌یاد استاد باستانی پاریزی نام برد و گفت: آقای دکتر اشراقی و معاصران ایشان چند نسل از محققان و مورخان متأخر تاریخ‌نویسی ایران را تربیت کردند که در سه عرصۀ ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی قابل تشخیص هستند.
وی با بیان این که شهرت علمی زنده‌یاد دکتر اشراقی محدود به مرزهای ایران نبود، اظهار کرد: جامعۀ ایرانشناسی بین‌المللی استاد اشراقی را به خوبی می‌شناخت و حاصل تصحیحات و تحقیقات و فعالیت‌های علمی ایشان به طور قطع در هر تحقیقی که مخصوصا دربارۀ ایران دورۀ صفویه، در هر کجای جهان، انجام شود آشکار و ظاهر است و همۀ محققانی که به تاریخ ایران و مخصوصا دورۀ صفویه اعتنا می‌کنند به ناگزیر از حاصل فعالیت‌های علمی روانشاد استاد دکتر اشراقی بهره‌مند می‌شوند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران یکی دیگر از حوزه‌های پژوهشی دکتر اشراقی را مطالعات قزوین‌شناسی عنوان کرد و گفت: آقای دکتر اشراقی، به حسب علاقه به زادگاه، علاقۀ شدیدی به تحقیقات در تاریخ قزوین داشتند و شاید بتوان گفت تحقیقات صفویه‌شناسی ایشان در عمل تا حدودی تحت تأثیر علاقۀ ایشان به تاریخ قزوین نیز بود.
دکتر صفت‌گل ادامه داد: قزوین، به اعتبار این که در دورۀ صفویه چندین دهه پایتخت ایران بود، جایگاه مهمی در تاریخ ایران دارد و بخشی از سرنوشت و سرشت تاریخی ایران در قرن دهم تا اوایل قرن یازدهم هجری قمری عملا در قزوین تعیین شده بود و حتی دوره‌ای را در تاریخ ایران می‌توان دورۀ قزوین خواند؛ که دورۀ بسیار مهمی هم در ادبیات فارسی، هم در تاریخ‌نگاری، هم در حکمت، هم در معماری، هم در موسیقی و در هنر و … است؛ و به این اعتبار روانشاد دکتر اشراقی اعتنای جدی به این شاخه از مطالعات داشتند.
در بخش بعدی دکتر ایرانی به رونمایی از آثار تازه منتشر شدۀ مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، یعنی «دستور المنجمین»، «تفسیر بصائر یمینی» و «تفسیر درواجکی»، طی ماه اخیر و در دو نشست اشاره کرد و در ادامه با اشاره به اهدای نهمین دورۀ جایزه استاد مجتبایی، از آقای علی‌اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی مؤسسۀ شهر کتاب، خواست که توضیحاتی دربارۀ این دوره از این جایزه ارائه کنند.
نهمین دورۀ جایزۀ دکتر مجتبایی
محمدخانی نیز ضمن بیان این مطلب که جایزۀ دکتر مجتبایی هر ساله به بهترن پایان‌نامۀ دکتری در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و ادیان و عرفان اهدا می‌شود، گفت: امسال هشت رساله در ادیان و عرفان و 32 رساله در ادبیات به دبیرخانه ارسال شده بود که در این میان رساله‌های «تصحیح دیوان عارف قزوینی» تألیف دکتر سعید پورعظیمی از دانشگاه خوارزمی، و «مسیح‌شناسی از نگاه بولتمان با مقایسه با مثنوی مولوی» تألیف دکتر صباحی از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد به عنوان رساله‌های برگزیده انتخاب شدند.
وی در خصوص رسالۀ دکتر پورعظیمی که با راهنمایی آقایان دکتر پورنامداریان و دکتر مسعود جعفری تألیف شده است، اظهار کرد: این رساله که به اتفاق آراء برگزیده شد به خوبی بسیاری از کج‌فهمی‌هایی را که ممکن است از عارف قزوینی وجود داشته باشد روشن کرده و امیدواریم این تصحیح بتواند به طور کامل منتشر شود و محققان بتوانند به واسطۀ آن شناخت درستی از عارف پیدا کنند.
معاون فرهنگی مؤسسۀ شهر کتاب همچنین با اشاره به اهدای جایزۀ دکتر داوری به پایان‌نامۀ برگزیدۀ رشته فلسفه و جایزۀ استاد ابوالحسن نجفی به بهترین ترجمۀ رمان در کنار جایزۀ دکتر مجتبایی، گفت: این جایزه‌ها بدون بودجۀ دولتی و با کمترین هزینه و همکاری افتخاری داورها اهدا می‌شود و برپا مانده است.
محمدخانی بررسی رساله‌ها در قالب این جایزه‌ها را موجب شناسایی موقعیت گروه‌های علمی مربوطه در دانشگاه‌ها دانست و گفت: گذشته از انتقاداتی که می‌توان به سیاست‌گذاری امر پژوهش در کشور داشت، با توجه به معرفی رساله‌های برگزیده و چاپ آن‌ها توسط انتشارات هرمس، چنین جایزه‌هایی ضمن معرفی پژوهش‌های قابل توجه به جامعه، موجب انگیزه‌بخشی به دانشجویان و پژوهشگران می‌شود.
ضمیمۀ جدید مجلۀ گزارش میراث
در بخش بعدی هفتاد و هفتمین محفل ماهانۀ میراث مکتوب دکتر علی‌اشرف صادقی به معرفی ضمیمۀ جدید مجلۀ گزارش میراث پرداخت که با عنوان «ویژگی‌های لغوی و زبانی کهن‌ترین دستنویس فرهنگ البلغة المترجم با نگاهی به دستنویس‌های دیگر و چاپ حروفی آن» توسط دکتر مسعود قاسمی به رشتۀ تحریر در آمده است.
وی در معرفی دکتر قاسمی، گفت: ایشان پژوهشگر فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که به واسطۀ هجده سال حضور در تاجیکستان، زبان تاجیکی را خوب می‌شناسد و تخصصش نیز در زمینۀ لغت است و کتاب‌ها و مقالات زیاد و متنوعی در همین رابطه و دربارۀ واژه‌های کمیاب چاپ کرده است.
دکتر صادقی با اشاره به تصحیح فرهنگ البلغة المترجم توسط مرحوم استاد مجتبی مینوی و مرحوم فیروز حریرچی و انتشار آن در سال 1355، گفت: دکتر قاسمی در این مقالۀ مفصل که در قالب ضمیمۀ گزارش میراث به چاپ رسیده، علاوه بر نقد نسخۀ تصحیح شده، پنج نسخۀ دیگر البلغه را نیز بررسی و واژه‌هایی را که به صورت متفاوت در این نسخه‌ها ضبط شده است، گردآوری کرده‌اند.
تصحیح تحریر مخروطات خواجه نصیرالدین طوسی
در بخش دیگری از نشست دکتر معصومی همدانی به معرفی رسالۀ دکترای خانم زینب کریمیان، مدیر داخلی مجلۀ میراث علمی اسلام و ایران، که ایشان به تازگی در دانشگاه پاریس هفت از آن دفاع کرده است، پرداخت و با اشاره به این که این رساله با راهنمایی خود او و دکتر پاسکال کروزه تدوین شده، اظهار کرد: موضوع رسالۀ خانم کریمیان تصحیح تحریر مخروطات خواجه نصیرالدین طوسی بوده که خود تحریری از ترجمۀ عربی مخروطات آپولونیوس است.
دکتر معصومی همدانی ضمن بیان این مطلب که این اثر از آثار شناخته شده خواجه نیست، گفت: در نسخ خطی این اثر اسم خواجه دیده نمی‌شود، بلکه منابع دست دوم این کتاب را به خواجه نصیر منسوب کرده‌اند و یکی از کارهای مهم خانم کریمیان این بوده که در مقدمۀ رسالۀ خود، با دلایلی که همدیگر را تقویت می‌کنند، تقریبا ثابت کرده که این اثر از خواجه نصیر است.
وی همچنین با بیان این که اصل کتاب تحریر مخروطات در هفت مقاله است، گفت: خانم کریمیان فقط مقالۀ اول را تصحیح و به فرانسه ترجمه و شرح ریاضی کرده‌اند و علاوه بر این، به جهت این که خواجه در این تحریر از اصطلاحات یک شارح پیش از خود به اسم محمود اصفهانی بسیار استفاده کرده، متن مقالۀ اول تحریر اصفهانی را نیز تصحیح و بخش تعریفات آن را هم به فرانسه ترجمه کرده‌اند که در مجموع کار بسیار سنگین و با ارزشی بوده است.
توضیحات دکتر مهدی محقق دربارۀ کتاب اهدایی خود با عنوان فرهنگ فصیحی، به عنوان واژه‌نامۀ لغات و اصطلاحات تئاتر و هنرهای نمایشی، توضیحات ناصر میرباقری، مدیر انتشارات فرهنگ و هنر گویا دربارۀ فعالیت‌های این مجموعه و معرفی برخی از آثار جدید آن در حوزۀ ادبیات، تاریخ و فرهنگ ایران، بخش‌های بعدی این نشست بود.
در ادامه نیز دکتر علی‌اصغر قاسمی، مدیر خانۀ اندیشمندان علوم انسانی به ارائۀ توضیحاتی دربارۀ فعالیت‌های این مجموعه پرداخت و گفت: خانۀ اندیشمندان علوم انسانی که از سال 1390 تأسیس شده، یک نهاد مدنی و بدون وابستگی دولتی است که با 12 گروه علمی در حوزۀ علوم انسانی به فعالیت‌های غیرانتفاعی، مدنی و غیرسیاسی اشتغال دارد.
وی با اشاره به برگزاری سالانه حدود 350 برنامه در زمینه‌های مختلف در خانۀ اندیشمندان علوم انسانی، گفت: یکی از برنامه‌های ما برگزاری نکوداشت برای اساتید بزرگ و پیشکسوتان حوزۀ علوم انسانی و فرهنگ بوده و تاکنون 150 نکوداشت مستقلا، و یا با همکاری انجمن‌های علمی و نهادهای مدنی دیگر برگزار کرده‌ایم و امیدوارم که بتوانیم این مسیر را ادامه دهیم.
در ادامه دکتر ایرانی با اشاره به حضور دکتر نظام‌الدین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران، برای دومین بار در نشست‌های ماهانۀ میراث مکتوب، ابراز امیدواری کرد که دورۀ سفارت ایشان دورۀ بهبود و استواری روابط فرهنگی و سیاسی ایران و تاجیکستان و تقویت و گسترش ارتباطات دو کشور باشد.
پایان‌بخش هفتاد و هفتمین نشست ماهانۀ میراث مکتوب شعرخوانی دکتر هومن یوسفدهی و آوازخوانی غلامرضا رضایی بود.