میراث مکتوب- نهایة المرام فی درایة الکلام، تألیف ضیاءالدین ابوالقاسم عمر بن حسین بن حسن مکی رازی، معروف به خطیب ری، پدر فخرالدین رازی است. از مؤلف آگاهی چندانی در دست نیست و شهرت او بیشتر از آن روست که وی پدر فخر رازی است و خود او کمتر مورد توجه منابع قرار گرفته است. کتاب نهایة المرام فی درایة الکلام که چاپ نسخه برگردان (فاکسیمیله) آن از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب و با همکاری مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین منتشر شده است، مجلد دوم نسخه ظاهراً منحصر به فردی است که تاکنون از مجلد نخست آن اثری پیدا نشده است. همچنان که پیش از این از همین مجلد دوم نیز آگاهی و شناختی در دست نبود. این کتاب تألیفی است در دانش کلام بر مذهب اشعری و با چارچوبی کلاسیک و آشنا در میان کتابهای کلامی اشعریان، و مجلد دوم آن بهویژه به دلیل اشتمال بر بحثهای متکلمان اشعری پیرامون «خلق اعمال» و «استطاعت» و جزییات مباحث مرتبط که از مهمترین موارد اختلاف میان معتزله و شیعه از یک سو با اشعریان و معتقدان به نظریه «کسب» از سوی دیگر بوده است، اهمیت دارد. بنای کتاب آن طور که از همین مجلد بر میآید بر تفصیل در جزییات مسائل و ارائه فروع مختلف و حتی طرح مباحثی جنبی در فصول و ابواب کتاب است.
بی تردید شناخت ما نسبت به کلام اشعری به ویژه در دوران پیش از از فخر رازی با پیدا شدن این کتاب بسیار بیشتر خواهد شد و گامی خواهد بود برای درک درست منظومه فکری ابوالحسن اشعری و پیروانش و به طور خاص در خراسان و دیگر مراکز علمی ایران در سده های آغازین شکلگیری مکتب اشعری.
کتابشناسی:
نهایة المرام فی درایة الکلام (عربی)
نسخۀ خطی شمارۀ 13 کتابخانۀ آصفیه حیدرآباد (هند)
ضیاء‌الدّین‌المکّی والد فخر‌الدّین الرازی
مقدمه و نمایهها: أیمن شحادة
تهران: 1391- 896 ص / قطع وزيری
شابک: 5-053-203-600-978
با همکاری مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه آزاد برلین
میراث مکتوب: 243