میراث مکتوب- مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، نسخۀ هنری مصوّری با عنوان «خسرو و شیرین نظامی» را به‌صورت نفیس منتشر کرد. این اثر نفیس نسخۀ هنریِ مصوّر به خط اظهر تبریزی (سدۀ نهم هجری) نسخه برگردان دستنویس به نشانی Persian Ms . 6 کتابخانۀ جان رایلندز منچستر انگلستان با مقدمۀ شیوا میهن است.
میهن در مقدمۀ خود بر این اثر نفیس که به شیوۀ خط نستعلیق کتابت شده است، ابتدا به تاریخچۀ خط نستعلیق اشاره می‌کند که در سدۀ هشتم هجری ابتدا در شیراز و سپس در تبریز به تدریج شکل گرفت. نستعلیق شیوۀ تبریز در ربع آخر سدۀ هشتم و توّسط خوش‌نویسان دربار جلایریان به‌طور گسترده‌ای در کتابت به کار گرفته شد و تا اواخر سده به شکلی منسجم و قاعده‌مند درآمد.
وی، در ادامه با ذکر این نکته که در منابع متقدّم و متأخّر وضع قواعد خطّ نستعلیق به نام میرعلی تبریزی ثبت شده است، می‌نویسد: «مولانا فریدالدّین جعفر تبریزی(بایسنغری)» در طی سال‌هایی که برای بایسنغر سلطان کتابت می‌کرد، یعنی از آغاز کار در کارگاه کتاب‌پردازی شاهزاده در حدود ۸۲۳ ق تا سال ۸۳۸ ق (اندکی پس از مرگ بایسنغر) نقش بسیار مهمّی در اعتلا و گسترش خطّ نستعلیقِ شیوۀ تبریزی ایفا کرد؛ تا حدّی که او را دومین واضع خطّ نستعلیق (مخترع ثانی) به شمار آورده‌اند».
بنا به نوشتۀ میهن، ظهیرالدّین اظهر تبریزی (کاتب این اثر) از جمله شاگردان مشهور جعفر تبریزی است و کهن‌ترین اثری که از اظهر می‌شناسیم یک نسخه از ترجمۀ مولود المصطفی به تاریخ ۸۳۳ ق است که با نسبت جعفری امضا شده است (از جمله آثاری که اظهر با نام جعفری امضا کرده است). نام اظهر در بیشتر تذکره‌ها و منابع تاریخی به عنوان خوشنویسی درجه اوّل و شاید برجسته‌ترین شاگرد جعفر بایسنغری به چشم می‌خورد.
در بخشی از مقدمه با عنوان «گزارش‌های تاریخی پیرامون اظهر» نویسنده به جایگاه اظهر در سلسله خوش‌نویسان نستعلیق پرداخته و اظهار می‌دارد که بیشتر تذکره‌ها، تراجم‌نویسان، رسالات خط و منابع تاریخ و تاریخ هنر به نام اظهر و اهمّیت او در تاریخ خوشنویسی ایران و تکامل نستعلیق ارجاع داده‌اند و نقش او را در حلقۀ اتّصال بین استادش جعفر تبریزی و برجسته‌ترین شاگردش سلطانعلی مشهدی بررسی کرده‌اند.
میهن اعتقاد دارد، مقایسۀ خط اظهر و جعفر نشان می‌دهد که خطّ جعفر هم در نستعلیق و هم در رقاع از نظر انسجام و ترکیب‌بندی بر آثار اظهر رجحان دارد.
سفر نسخۀ خسرو و شیرین
وی پس از بررسی آثار کتابت شده از سوی اظهر تبریزی به نسخۀ خسرو و شیرین اثر نظامی گنجوی می‌پردازد. این نسخه در مجموع نسخ فارسیِ کتابخانۀ جان رایلندز در منچستر (Persian Ms. 6) نگهداری می‌شود. این نسخه در قرن نهم در دربار تیموریان کتابت شده و در قرن دهم و در دربار صفویان مجدداً تجلید شده، و تذهیب و تصویر به آن اضافه شده است. پس از آن احتمالاً حدود دو قرن در دربارهای ایران نگهداری می‌شده است تا اینکه در قرن ۱۸ میلادی (۱۲ق) از کتابخانۀ احمد پاشازاده (۱۷۹۱-۱۷۴۹) سر درآورده است.
میهن با بررسی سفر طولانی این نسخۀ نفیس و تملّک آن به دست برخی کسان، می‌نویسد در سال ۱۹۰۱ لیندسی بخشی از نسخه‌هایش از جمله «خسرو و شیرین» را به انرکیتا رایلندز برای نگهداری در کتابخانۀ جان رایلندز فروخت.
میهن با اشاره به جلد و اندازه، آرایه‌ها و نگاره‌ها به تاریخ نسخه اشاره می‌کند و می‌آورد که انجامۀ نسخۀ خسرو و شیرین در برگ ۶۶ الف چنین است: «بنهایت رسید کتابت خسرو و شیرین که آیت مبین و خطاب مستبین خمسه‌ی متین مرشد اهل یقین شیخ نظامیست در اوان ایّام تفرقه و حوادث متفرقه که مستوعب اوقات گشته بود لاجرم موجب تأخیر تمام در اتمام شد فی الرابع عشرین من الشهر الفاخر ربیع‌الآخر سنه ۸۲۴ خدم بکتابتها العبد المفتقر الی رحمة‌الله الغنی اظهر السلطانی م».
«خسرو و شیرین نظامی» سیصد و چهل و دومین اثر از آثار مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب است، اما جزو نخستین آثاری است که به‌صورت نفیس با مشارکت مؤسسۀ فرهنگی حکیم نظامی از سوی میراث مکتوب منتشر شده است.
علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت این اثر می‌توانند با شماره تلفن ۰۲۱۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی