میراث مکتوب – کتاب نتیجهالدوله از معدود کتابهایی است که در زمینۀ علم الحِیَل یا صناعه الحیل، آنهم به زبان فارسی نوشته شده و از آخرین آثار مکتوب در این زمینه است که از واپسین روزهای باشکوه دوران تمدن اسلامی و در واقع از دورۀ احتضار آن به ما رسیده است. در این کتاب طراحی و ساخت ساعت مکانیکی، ماشین روغنکشی، و آسیای آبی به تفصیل تشریح شده است. به اجمال باید گفت که علم حِیَل را دانشمندانی چون فارابی، احمد بن یوسف کاتب خوارزمی، ابن ندیم، قطب‌الدین شیرازی، حاجی خلیفه و دیگران از شاخه‌های علوم دورۀ اسلامی برشمرده‌اند. علت نامگذاری آن به این اسم، ساخت و به‌کارگیری دستگاه‌هایی بود که هریک کار ویژهای را به‌صورت خودکار انجام میداد و از دیدِ مردم آن روزگار محیّر العقول بود؛ از این رو از حیله‌ها و نیرنگ‌ها محسوب می‌شد و به آن «نیرنجات» هم می‌گفتند. این علم قابل تطبیق با مهندسی مکانیک امروزی است.
آنچه مطالعه کردید بخشی از مقدمه مقاله «نتیجهالدوله یا سه رساله در اختراعات صنعتی» نوشته محمدجواد ناطق است که در دومین شماره دوفصلنامه میراث علمی اسلام و ایران منتشر شده است.
متن کامل این مقاله را در فایل پایین مطالعه کنید.