میراث مکتوب – این مقال مروری دارد بر دو مجموعه از نامه های محمد علی حزین لاهیجی. مجموعه نخست که شامل یازده نامه است، بنا به اظهار کاتب، به نواب یحیی خان، صوبه دار لاهور نوشته شده است. این نامه‌ها در یک نسخه خطی تحت عنوان «رقعات شیخ محمد علی حزین» در کتابخانه خدابخش شهر پتنا نگهداری میشود.
از متن نامه ها پیداست که حزین آنها را در شهر لاهور قلمی کرده است. لازم به ذکر است که حزین سفر ناخواسته خود به هند را در دهم رمضان ۱۱۴۶ با کشتی آغاز کرد و در اول شوال همان سال به بندر تته وارد شد. کراهت سفر به دهلی، سبب اقامت حدوداً سه ساله او در خدا آباد و ملتان و لاهور شد و هنگامی که بالاجبار در ۱۱۴۹ عازم دهلی شد تنها یک سال در این شهر دوام آورد و بعد به قصد برگشت به ایران مجدداً راهی لاهور شد. حضور حزین در لاهور تا دیر زمانی، (حدود یک سال) به طول انجامید و او که برای بازگشت به وطن روزشماری میکرد، ناکام از نیل به مقصد، به دهلی برگشت. زمان اقامت مجدد حزین در لاهور یعنی سال ۵۱ ـ ۱۱۵۰ هجری، مصادف شد با حمله نادر شاه به قندهار و پیشروی او به سمت لاهور. از این رو بخش عمده مضمون این نامه ها را اخبار مربوط به محاصره و تصرف قلعه قندهار و چگونگی مواجهه نادرشاه با افاغنه تشکیل میدهد.
حزین از ذکر نام افراد در نامه هایش اجتناب دارد، به ویژه سعی میکند از نادر شاه صریحاً نام نبرد و پیوسته با ضمیر «او» از وی یاد میکند. علت این کار، بیم او از لو رفتن نامه هایش بوده، چنانکه در یکی از نامه‌هایش مینویسد: «قاصد فقیر چهارم یوم قبل از قندهار رسیده، بعض مراسلات را رسانیده، چون در راه نوشتجات او را گرفته و مکرر او را تصدیعات داده بودند و همه مراسلات را مفتوح نموده، بعضی در میان نبود، از حال حقایق احوال معلوم گردید.»
از آنجا که شاعری جزو طبیعت حزین بود، به مناسبت یا بی‌مناسبت در جایجای این نامه‌ها ابیاتی از خودش و دیگران آورده که به نوبه خود خواندنی و قابل توجهند.
کاتبِ نامه‌ها نام خود را ذکر نکرده اما در پایان نسخه یادآور شده که نامه‌ها در بلده ناتور در سال ۱۷۹۹ میلادی (سال ۱۲۱۴ هجری یعنی سی و چهار سال پس از رحلت حزین) کتابت شدهاند.
برای مطالعه ادامه این مقاله اینجا کلیک کنید.