با درود از راه دور و سپاس از زحمات روزان و شبان شما در روزگار «قحط الرجال کاغذ»، برای یادآوریِ دو مطب مصدّع می شوم، یکی نه چندان مهمّ و دیگری نسبتاً مهم.
. ۱ در مقالۀ “مجلۀ مولانا رومی”، ش ۴۷-۴۸ ، مهر-دی ۱۳۹۰، نوشتۀ این جانب ، به دو سه خطای مطبعی بر خوردم که لازم دانستم به آگاهی برسانم . چون نسخه ای از اصل نوشته در اختیارم نیست، نمی توانم بگویم این خطاها از کم توجهی من بوده است یا ثمرۀ نافرمانی و خودسریِ رایانه ها . مهم این است که خوانندگان نکته گیر و نکته سنج نشریۀ شما از این لغزش های چاپی با خبر شوند
ص ۱۰۱، ستون چپ، سطر اول، لفظ قافیه در هر دو مصرع «محک» چاپ شده، در صورتی که درستِ بیت چنین است: هر کسی را دعویِ حُسن و نمک/ سنگ مرگ آمد نمک ها را محک (مراد این است که هر کس برای خود ادّعای زیبایی و نمکین بودن می کند. سنگِ محک مرگ خواهد گفت که این حسن و زیبایی از میان رفتنی است).
ص ۱۰۲، ستون راست، سطر ۸ در جملۀ “او راه چهارم را به مراتب و نتیجه بخش تر ارزیابی می کند”، یا کلمه ای بعد از حرف عطفِ «واو» از قلم افتاده، یا این واو زائد است.
ص ۱۰۲، ستون چپ، سطر ۱۲، عبارتِ “در این محلۀ غائی” به احتمال زیاد باید: ” در این مرحلۀ غائی” باشد.
پنبه زنی در گزارش میراث !
مطلب دوّمم مربوط است به نقد آقای علی اکبر احمدی دارانی بر ویرایش جدید روضۀ خلد مجد خوافی (صص ۹۲-۹۵). اجازه بدهید یکی دو جمله «حاشیه بروم» و عرض کنم که نقد رُک و راست و خالی از تعارف وتکلف آقای دارانی را پسندیدم و ایراد های ایشان بر ویرایش جدید روضۀ خلد به نظرم وارد آمد، مگر آنکه ویراستار فاضل به ددفاع از تصحیحات و تعلیقات خود و در ردّ این ایرادها قدم همّت پیش گذارد، والّا استاد شفیعی کدکنی نیز دلخور خواهند شد که چرا شاگرد ایشان، به خلاف ادعایش، چندان هم “دغدغۀ احیای مواریث کهن پارسی را” از استاد نیاموخته است.
واما اصل مطلب. آقای احمدی در اوایل نقد خود چنین می نویسد:
” …کتاب را که از نظر می گذرانم، تا حدّی خیالم راحت می شود که دیگر پنبۀ یکی از متون نسبتاً قدیمی زبان فارسی زده شده و حالا با طیب خاطر می توانم علاوه بر متن کتاب، به یادداشت های مصحّح …بنگرم ونکته ها بیاموزم”. از بافت کلام منتقد بر می آید که « پنبه زدن» را به معنای منقّح کردن و پیراستن متن روضۀ خلد بکار برده است؛ یعنی همان گونه که نداّف یا پنبه زن با عمل خود زوائد را از پنبه جدا می کند، ویراستار جدیدِ روضۀ خلد هم حتی آن زوائدی را که نخستین ویراستار این کتاب (مرحوم محمود فرّخ) نتوانسته بود از این متن نسبتاً کهن بزداید، زدوده است.
تا انجا که حافظۀ بنده اجازه می دهد «پنبۀ کسی یا چیزی را زدن» نه به معنای تنقیح و تصفیۀ آن کس یا آن چیز بکار رفته است، بلکه مراد نوعی انتقاد تند، از اعتبار انداختن و به اصطلاح امروزی ها «رو کم کنی» است. این ترکیب کنائی مخصوصاً در حقّ کسی به کار می رود که چنته ای از دانش خالی و از ادّعا پُر دارد. به هر حال، اینجانب معنای مثبتی با این اصطلاح نمی بینم که بتواند در ستایش و تحسین چیزی یا کسی استفاده شود.
با این همه بسیار علاقه مندم بدانم آیا در هیچ گوشه ای از ایران احیاناً این اصطلاح را در معنای تنقیح و پالایش می یرند؟ مدت هاست که از زادگاهم، اصفهان، دورم. اما تا جایی که به یاد می آورم، در آن سامان هر وقت «پنبۀ کسی را می زدند» طرف مقداری از اعتبار می افتاد و به وجاهتش آسیبکی وارد می آمد. از بخش دومِ نام جناب احمدی دارانی و دانشگاه محلّ تدریس ایشان برمی آید که مشارالیه از دارانِ استان اصفهان بر آمده اند؛ پس می توان گفت که «هم ولایتیِ» بنده هستند. آیا در فاصلۀ نسل من و نسل ایشان معنای این اصطلاح عوض شده است؟ شاید هم با برافتادن پیشۀ حلّاجی و از نفس افتادن صدای دلنشین این مطربِ ابزارها در کوی و برزنِ شهر بی زاینده رود اصفهان، کاربرد کناییِ « پنبه زنی» از واژگان زبان فارسی ــ مثلِ بسیاری از اصطلاحات دیگر ــ رخت بر بسته است.
بدیهی است که ویراستار روضۀ خلد پنبۀ این کتاب را، به معنایی که بنده از اصطلاح «پنبۀ کسی یا چیزی را زدن » می فهمم ، نزده است ؛ ظاهراً به معنای مورد نظر آقای احمدی (تنقیح و تصحیح) نیزــ آن طور که پسند طبع ایشان است ــ این اتفاق نیفتاده است. چیزی که می توان با مقداری اطمینان گفت این است که آقای احمدی، بگویی نگویی، پنبۀ ویراستار روضۀ خلد و کار او را زده اند !
مجدالدین کیوانی
سوم آذر ماه ۱۳۹۱