میراث مکتوب- از زمان یونانیان تثلیث زاویه یکی از مسائل مهم ریاضیات بوده که به روش‌های گوناگونی صورت می‌گرفته است. میرزا ابوتراب نطنزی، ریاضیدان دورۀ قاجار، از جمله دانشمندانی است که پس از غیاث‌الدین جمشید کاشانی، به روش عددی تثلیث زاویه را انجام داده است.
او در رساله «معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر» به روند حل معادلات درجه سوم و روش‌های مختلف آن اشاره کرده و روش بدیع خود را برای تثلیث کمان بدون استفاده از معادله درجۀ سوم تبیین نموده است.
میرزا ابوتراب رساله خود را با الفاظی ادبی آغاز و آن را به حاجی میرزا آقاسی صدر اعظم محمدشاه قاجار تقدیم کرده است. او در این رساله به روند حل معادلات درجه سوم و روش‌های مختلف آن اعم از جبری و قطوع مخروطی اشاره می‌کند و با استفاده از سیر تاریخی مطرح شده توسط خیام از دانشمندانی که در این باره تلاش کرده‌اند نام می‌برد. او همچنین دیدگاه خیام دربارۀ ارتباط معادلات جبری و ابعاد اشکال هندسی را بیان کرده و سپس به تمهید مقدمات لازم برای ورود به بحث تثليث زاویه از نظر هندسی و جبری پرداخته است.
میرزا ابوتراب پس از توضیح روش غیاث‌الدین کاشانی در حل معادلات درجه سوم، و نیز بیان روش او در تثلیث کمان با استفاده از این معادلات، روش بدیع خود را برای تثلیث کمان بدون استفاده از معادلۀ درجه سوم و با روش ترسیمی تبیین می‌کند.
قسمت پایانی رساله، به دانش «میزان الحکمه» اختصاص یافته است و توضیح داده که چگونه توسط این دانش، می‌توان به مقادیر وزن‌های اجزای اجسام مرکب، بدون تجزیه و تفکیک آن اجزا دست یافت؛ و از دانشمندانی که در این زمینه تلاش کرده‌اند، نام می‌برد.
مصحح پس از مقدمه کوتاهی که بر این اثر نوشته، در یک فصل و ذیل عناوین «روش یونانیان» و «روش ریاضیدانان دورۀ اسلامی (روش کاشانی و روش میرزا ابوتراب)» به تشریح مبحث تثلیث زاویه پرداخته است. در ادامه متن مصحح رساله آمده و تعلیقات، نتیجه‌گیری‌ها، پیوست‌ها و منابع، بخش بعدی این کتاب است.
دربارۀ مؤلف رساله معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر
مصحح کتاب در مقدمه‌ای کوتاه با اشاره به تحولات نظامی و سیاسی عصر قاجار مانند جنگ‌های ایران و روس و شورش‌های داخلی از مهاجرت دانشمندان و طلاب علوم در سطح عالی به حوزه‌های علمی کشور عراق در نتیجه این تحولات سخن گفته و در ادامه با یادآوری افزایش نفوذ روحانیت در دورۀ قاجار، نوشته است: «در این اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی، شهر کاشان در پرتو جامعیت علمی ملامحمدمهدی نراقی پربارترین حوزه فرهنگی و دینی ایران گردید، چنان‌که طلاب حوزه‌های درس عتبات عالیات (نجف و کربلا) در پایان تحصیلات خود روانۀ کاشان می‌شدند و علوم و فنون عقلی و نقلی را در محضر او تکمیل می‌نمودند … و از محیط علمی کاشان دانشمندان بزرگ و نامداری در علوم و فنون گوناگون پدید آمدند».
وی در ادامه در معرفی مؤلف «معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر»، با اشاره به این که او فرزند ملااحمد نطنزی از ریاضیدانان عهد محمدشاه قاجار بودو نوۀ دختری حاج ملااحمد نراقی است و نزد آنها درس خوانده، آورده است: «علوم نقلی را نزد شيخ عبدالرزاق کاشی که خود حکیمی متکلم و فاضلی متشرع بوده است، فراگرفت و هیئت، نجوم، زیج، اسطرلاب و علوم ریاضی را از میرزا مهدی منجم آموخت. ابوتراب کتاب تورات و انجیل را برای یهودیان و مسیحیان قرائت می‌نمود و به گفته فرزندش در کمتر از یک ساعت دفتری می نگاشت. وی طب، طلسمات، سحر و رمل و تکسیر (اصطلاحی در جفر و طلسمات) و سایر علوم غریبه نیز می‌دانست».
در این مقدمه دربارۀ تألیفات او آمده است: «میرزا ابوتراب تألیفات بسیاری در ریاضیات و دیگر علوم دارد، از جمله رسالۀ مهمی دربارۀ مسئلۀ تثليث زاويه تحت عنوان معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر. دیگر آثار او عبارتند از 1. حواشی بر کتاب مفتاح الاصول جدش ملا احمد نراقی؛ ۲. رساله در اوزان عرب؛ 3. رساله در قاعدۀ الوفاء بالعقود؛ ۴. رساله در تنزیه امامیه؛ ۵. رساله در متفرقات؛ ۶. رساله در دفع ضرر؛ 7. الرسالة المهدوية در رد صوفيه؛ 8. رساله در شهرت؛ ۹. رساله در نحو؛ ۱۰. رساله در طب؛ ۱۱. شرح كتاب الدروس الشرعية در فقه امامیه تألیف مرحوم شهید اول؛ ۱۲. شرح دیباچۀ قاموس فیروزآبادی؛ ۱۳. كتاب مراصد الاصول في اصالة البرائة و الاستصحاب؛ ۱۴. شرح مقالة عاشرة اصول اقليدس».
به گفتۀ مصحح میرزا ابوتراب تا هنگام وفات در مدرسه خاقان مغفور (مدرسه سلطانی، معروف به مدرسه شاه) به تدریس علوم معقول و ریاضیات اشتغال داشته و در شوال ۱۲۶۲ ق درگذشته و در وادی السلام نجف به خاک سپرده شده است.
«معرفت وتر ثلث قوس معلومة الوتر (روش عددی تثلیث زاویه)» نوشتۀ میرزا ابوتراب نطنزی (1221ـ1262ق) با تصحیح و پژوهش فاطمه دوست‌قرین از سوی مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب چاپ و منتشر شده و علاقه‌مندان می‌توانند از طریق وب‌سایت فروش میراث مکتوب نسخۀ مورد نیاز خود را سفارش دهند و یا با شمارۀ ۶۶۴۹۰۶۱۲ داخلی ۱۰۵ با واحد فروش تماس حاصل نمایند.
