ميراث مكتوب – مصباح الأرواح یکی از متون دورۀ تیموری با صبغۀ حروفی است. مصباح الأرواح به همراه رسالۀ سؤال و جواب تصحیح شده و اکنون در اختیار محققان و اساتید قرار گرفته و میتواند درک بهتری از افکار حروفی با صبغۀ شیعی آن در دورۀ تیموری به ما بده
د. در مقدمۀ کتاب آمده است:
کتاب حاضر، تصحیح دو رسال با نامهای مصباح الأرواح و رساله سؤال و جواب است. رسالۀ اول یعنی مصباح الارواح اثری عرفانی است در 25 باب که مؤلفش در ابتدای خود نسخه، عامی شروی یزدی معرفی شده. سال تألیف اثیر نیز بین سالهای 819 ـ 822 است. از این اثر ده نسخه شناسایی شده است که برای تصحیحش از چهار نسخه استفاده شده و در برخی موارد از نسخه پنجم (جنگ کتابخانه ملی) بهره گرفته شده است.
رسالۀ دوم کوتاه و مختصر است و نامی در خود نسخه برایش ذکر نشده، نام «رساله سؤال و جواب» را از آن رود که در ابتدای رساله سؤالی پرسیده شده و ادامۀ متن، پاسخ بن این پرسش است، بر آن نهادیم. نام مؤلف، سال تألیف، نام کاتب و سال کتابت، هیچ یک در این رساله نیامدهاند، اما از آنجا که در ادامۀ مجموعۀ 10132 قدیمیترین نسخه مصباح الأرواح آمده و از شباهتهای محتوایی و لفظی آن با مصباح الارواح، محتمل است که نویسندهشان یکی باشد. از یکسانی خط دو اثر نیز روشن است که نام کاتب و سال کتابت یکسان است. از این رساله تنها همین نسخه به دست آمد؛ از این رو تصحیح آن نیز بر اساس همین تک نسخه صورت گرفت.
علاوه بر تصحیح دو اثر، سعی شد تا تحقیقی پیرامون آثار، نویسنده و زمانه مؤلف صورت گیرد، اما از آنجا که در مورد عامی شروی، شرح حال قابل توجهی در تذکرهها نیامده و باید وی را از نویسندگان گمنام قرن نهم به شمار آورد، آثار این نویسنده به دقت بررسی و تلاش شد تا از متن رساله ها، اطلاعاتی کسب شود. از متن این آثار محتملاً برمیآید که نویسنده یک شیعی حروفی است و برخی از عقاید این فرقه که بیشتر رنگ شیعیشان غالب است، به ویژه در متن مصباح الارواح دیده میشود؛ البته صبغۀ شیعی متن چنان است که گاه اثر را به یک متن علوی نزدیک میکند. از سوی دیگر، در مورد فرقه حروفیه، اطلاعات کم و ناقصی در دست است و اغلب به دلیل دشمنی تیموریان با آنان و جهتگیری متون تاریخی مشهور این دوره ضد حروفیان برای جانبداری پادشاه تیموری، شیعی بودن آنان در نظر گرفته نمیشود و عقاید باطل و خرافیشان، با غلوی بسیار مطرح شده، رنگ الحاد و بیدینی به خود میگیرد. به این دلایل، در کتاب حاضر، اطلاعاتی در مورد حروفیه و رهبرشان فضل الله استرآبادی (مشهور به نعیمی)، دلایل دشمنی سیاسی تیموریان با آنان (که همان سوء قصد احمد لر به جان شاهرخ خان است) و نام و بررسی سخنان تذکرههایی که از حروفیان و رهبرشان نامی برده و تذکرههایی که در این مورده سکوت کردهاند، آمده است.
در پایان کتاب نیز تعلیقات و توضیحاتی بر متن مصباح الاوراح افزوده شده است.
فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:
سخن ناشر
پیشگفتار
معرفی مصباح الارواح
بررسی محتوا و مضمون عرفانی مصباح الارواح
1
.ولایت و امام زمان در دیدگاه عامی شروی
2
.انبیا و اولیا
3
.رابطه نبوت و ولایت
4
.فنا
5
.تجلی بر سالک
6
.اتحاد با ذات الهی
7
.اقسام قطبها
8
.لزوم خدمت بر کاملان
اشارات حروفیانه مصباح الارواح
معرفی رساله سؤال و جواب
1.حجتهای بالغه
2.صفات خداوند و مظاهر آن
3.ولایت
4.صفات انسان
نام و نشان مؤلف
سال تألیف اثر
زمانه مؤلف
مختصری در شرح حال مؤسس فرقه حروفیه
معرفی و دستهبندی نخستین منابع درباره فضل و حروفیه
واقعه سوء قصد احمد لر به جان شاهرخ تیموری
معرفی نسخههای مصباح الارواح
1.نسخه م
2.نسخه س
3.نسخه ل
4.نسخه ج
5.نسخه کتابخانه ملی
6.نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی
7.نسخه مدرسه چهل ستون
8.نسخه کتابخانه آیت الله گلپایگانی
9.نسخه کتابخانه نوربخش
10.میکروفیلم کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
معرفی مصباح الارواحهای دیگر
سبک شناسی مصباح الارواح
ویژگیهای زبانی و لغوی مصباح الارواح
ویژگیهای نحوی
ویژگیهای ادبی
1.تشبیه
2.مراعات النظیر
3.جناس
4.اشتقاق
5.واج آرایی
شیوه رسم الخط مجموعه
شیوه تصحیح مصباح الارواح
متن رساله مصباح الارواح
باب اول
باب دوم
باب سوم
باب چهارم
باب پنجم
باب ششم
باب هفتم
باب هشتم
باب نهم
باب دهم
باب یازدهم
باب دوازدهم
باب سیزدهم
باب چهاردهم
باب پانزدهم
باب شانزدهم
باب هفدهم
باب هجدهم
باب نوزدهم
باب بیستم
باب بیست و یکم
باب بیست و دوم
باب بیست و سوم
باب بیست و چهارم
باب بیست و پنجم
رساله سؤال و جواب
تعلیقات
منابع
عامی شروی، مصباح الارواح به انضمام یک رساله عرفانی دیگر، مصحح: مرضیه راغبیان، قم، ادیان، 1393.
منبع: كتابخانه تخصصي تاريخ اسلام و ايران