مهدی محقق، نصرالله پورجوادی، حسین معصومی همدانی، علی رواقی از فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ نورعلی نورزاد از دانشگاه خجند، عبدالنبی ستارزاده از انستیتو شرق شناسی و میراث نسخه‌های خطی تاجیکستان، عارف نوشاهی از پاکستان و ناصرالدین پروین از جمله مهمانان حاضر در این نشست بودند.
در آغاز این نشست دکتر ایرانی، ضمن عرض خیر مقدم و تبریک به مناسبت فرارسیدن عید سعید غدیر خم گفت: «دیدارهای دوستانۀ ما که هر ماه برگزار می شود، گاه در چهارشنبۀ آخر ماه و گاه در چهارشنبه اول ماه خواهد بود و به هر حال قصد ما حفظ این روز است».
مدیر عامل مرکز پژوهشی میراث مکتوب برگزاری این دیدارها را سودمند دانست و گفت: «از برکات این نشست ها آشناشدن با افرادی است که در باز کردن راه ها و رفع موانعی که بر سر راه انتشار و چاپ کتب وجود دارد، به ما کمک می کنند. ما در این مدت توانسته ایم ۵ عنوان کتاب را با مشارکت و حمایت دوستان به چاپ برسانیم، و از این بابت خیلی خوشحال هستیم.
امیدواریم که بزرگان حاضر در جلسه به فکر ما باشند تا بتوانیم آثاری را که در این سال ها در صف انتشار مانده اند منتشر کنیم. دکتر تشکری از جمله کسانی است که بانی و حامی چاپ یکی دیگر از آثار میراث مکتوب به نام التفصیل لِجُمل التحصیل شدند و از این بابت از ایشان نیز بسیار سپاسگزاریم.»
دکتر ایرانی در پایان سخنانش خاطر نشان کرد که این مرکز مدتی است کار جدید نمی پذیرد و اهتمامش بر چاپ کارهای از قبل گرفته و نیز نشریاتی است که به طور جدی در حال انتشار هستند.
پس از سخنان مدیر عامل مرکز میراث مکتوب، عبدالرضا موسوی طبری در خصوص عید غدیر و مناقب حضرت علی (ع) قصیده ای خواند. استاد مهدی محقق از میهمانان دوازدهمین دیدار دوستانه مرکز پژوهشی میراث مکتوب بود که به مناسبت بزرگداشت عید غدیر دقایقی صحبت کرد. وی سخن خود را با شعری در وصف امیر المؤمنین آغاز کرد و گفت:
«امروز که روز دادگیر است
می ده که پیاله دلپذیر است
چون جام دهی به ما جوانان
اول به فلک بده که پیر است
از جام و سبو گذشت کارم
وقت خم و نوبت غدیر است
امروز به خلق گشت اظهار
آن سرّ نهان که در ضمیر است
امروز به امر حضرت حق
بر خلق خدا علی، امیر است»
دکتر محقق با ابراز خرسندی از برگزاری دیدارهای دوستانه مرکز پژوهشی میراث مکتوب به ذکر پاره ای از بزرگواری های حضرت علی (ع) پرداخت و گفت: «دانشمندان مختلف چه از اهل سنت و چه دانشمندان شیعه در مورد فضایل حضرت علی (ع) کتاب نوشته اند. از اهل سنت ابن ابی الحدید که شرح مفصل بیست جلدی بر نهج البلاغه نوشته و انصاف را هم در نشان دادن بزرگی و بزرگواری حضرت علی بن ابی طالب رعایت کرده و خطبۀ شقشقیه را ذکر می کند. وی آن جا که حضرت شایستگی خودشان را برای خلافت حضرت رسول (ص) اظهار می دارند قید کرده که بعضی ها ذکر می کنند این خطبه از برساخته های سید رضی است. چون خودش شیعه بوده این خطبه را متناسب با عقیدۀ اهل تشیع ساخته است. در حالی که صد سال قبل از به دنیا آمدن شیخ رضی این خطبه را در آثار شیخ خودمان ابوالقاسم کعبی بلخی از بزرگان معتزله دیده بودیم.»
عضو پیوستۀ فرهنگستان افزود: «همۀ بزرگان ادب بر این که سخنان حضرت علی بن ابی طالب نمونۀ فصاحت و بلاغت است، اقرار دارند. جاحظ صاحب کتاب البیان و التبیین بزرگ ترین نویسندۀ عرب، که شاید او را یکی از چهار ادیب بزرگ عرب ذکر می کنند، در کتاب خود می نویسد که من آرزو داشتم هیچ یک از کتاب هایم را نمی داشتم و به جای آن یکی از خطبه های حضرت امیر به نام من ثبت می شد.»
دکتر محقق همچنین با تأکید براین که در ادبیات ما مضامین بسیاری وجود دارد که از سخنان حضرت علی (ع) وارد ادبیات شده، افزود: «هر شاعری را که می بینیم تحت تأثیر فضایل اخلاقی حضرت علی بن ابی طالب قرار گرفته است. در مورد بزرگی، بزرگواری و گذشت حضرت علی (ع) موارد بسیار در کتب نقل شده است. مثلاً این که وقتی چشم حضرت به طلا و نقره های بیت المال افتاد فرمودند: یا صفری یا بیضا غریّ غیری. از من چو شناختم تو را بگذر/ آن گه بفریب هر که را خواهی. در بی توجهی او به دنیا و این که دنیا را طلاق داده بود در وصف وی گفته اند: آن عالم دین که از حکیمان/ عالَم جز از او نشد مطلّق.»
دکتر نورعلی نورزاد از دانشگاه خجند ضمن تبریک عید غدیر شعری از سروده های خویش را برای میهمانان خواند. وی گفت: «من اول پیامی را از خجند و سمرقند و بخارا و تاجیکستان به سرزمینی که به پهنای زبان و ادبیات فارسی است و به شما، می رسانم و محبت این مردم و همچنین ارادت و اخلاص خود را با قرائت شعری خدمتتان اظهار می کنم:
نیستی در کف هست است خودت می دانی
قسمت شیشه شکست است خودت می دانی
تا به جایی نرسیدیم از این رنج سفر
کف پا آبله دست است خودت می دانی
زاهدا طعنه مزن بر سر بی خویشی ما
مستی ما ز الست است خودت می دانی
در طرب خانۀ غم مست شدیم بی باده
دل شب باده پرست است خودت می دانی
اگر از صدق در عشق زدیم مستانه
نه شکست و نه مکست است خودت می دانی
ناله تا بام فلک پر نکشد از دل ما
این رسن تاب گسست است خودت می دانی
غم دنیای روان را چه خوری ای ساقی
گذر عمر به شست است خودت می دانی
در این جلسه همچنین دکتر عارف نوشاهی از پاکستان حضور داشت که در مورد کتاب کتابشناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره سخن راند و گفت: «بنده خودم را عضو میراث مکتوب و مثل شما میزبان می دانم و خود را یک ایرانی فرهنگی حساب می کنم. از زمانی که چهار جلد فهرست آثار چاپ شده در شبه قاره چاپ و با استقبال روبرو شد به فکر تهیۀ ذیل و تکمیل آن بودم. این ذیل شامل کتاب هایی است که در آن چهار جلد، نیامده و نیز کتاب هایی که بعد از ۲۰۰۷ در هند و پاکستان و بنگلادش به چاپ رسیده است. زیرا آن چهار جلد فهرست آثار چاپ شده را تا سال ۲۰۰۷ در بر می گیرد.»
وی افزود: «برخی کتاب ها که در جلدهای پیشین این فهرست به صورت مختصر معرفی شده بود و من دوباره به نسخه مراجعه و آن را از نزدیک رؤیت کرده بودم در جلد پنجم با شرح بیشتری آمده است. همچنین بعضی اشتباهات که در آن چهار جلد وجود داشت و البته طبیعی بود در جلد پنجم اصلاح شده است. در حال حاضر مشغول کار هستم و امیدوارم نتیجۀ تلاشم مجموعۀ سیصد چهارصد صفحه ای بشود که بتوانم برای چاپ آن به شما پیشنهاد بدهم تا به شکل و شمایل شماره های پیشین منتشر گردد.»
دکتر نوشاهی از دیگر فعالیت های در حال انجام خود برای حاضران سخن راند و گفت: «در کنار فهرست آثار فارسی چاپ شده شبه قاره مشغول به انجام کار دیگری نیز هستم که بد نیست دوستان بدانند. زمانی که استاد منزوی در پاکستان بودند فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان را در چهار جلد تألیف و چاپ کردند. من اکنون مشغول آماده سازی ذیل آن هستم؛ یعنی نسخه هایی که در چهار جلد نیامده و بعداً رؤیت شده و یا نسخه هایی که براساس فهرست های تازه چاپ شده در پاکستان مورد استفاده قرار گرفته است. این طرح در ۴ جلد آماده شده؛ سه جلد آن حروف چینی و جلد ۴ در حال آماده سازی است. تقریباً ده هزار نسخۀ جدید که در کتاب آقای منزوی نیامده در این فهرست جدید آمده است؛ هم نسخه های جدید و هم آثاری که پیش از این اصلاً معرفی نشده اند.»
علی موجانی دیگر میهمان نشست دوازدهم دوستانۀ مرکز پژوهشی میراث مکتوب بود و گزارشی کوتاه از سمینار گفتگوی تمدن ها که به تازگی در کشور ترکیه برگزار شده بود، ارائه داد. وی گفت: «تاکنون دو دوره گفتگوی تمدن بین کشورهای ایران و ترکیه برگزار شده است. دور اول آن اردیبهشت سال گذشته در تهران بود که حدود سه چهار محقق قانون ترک به ایران دعوت شدند و دور دوم این نشست را دانشگاه ساکارایا در ۱۵۰ کیلومتری استانبول میزبانی کرد که ۲۴ نفر از ایران از جمله دکتر کاظم بیگی و معصومی همدانی در آن حضور داشتند. این سمینار شش پنل داشت. یک پنل، نگاه و رویکرد ایران و ترکیه به یکدیگر بود. یک نشست به ارزش های فرهنگی موجود در این دو حوزۀ تمدنی با محوریت تصوف اختصاص داشت. بخش دیگر به موانع موجود برای همکاری میان این دو تمدن اختصاص یافته بود. یک پنل دیگر این نشست جدال عثمانی- صفوی، ایدئولوژیک یا ژئوپلتیک را بررسی می کرد؛ یعنی آن چه که ما در تاریخ به عنوان یک تزاحم و تضاد منافع بین دو دولت عثمانی و صفوی داریم و این که آیا ریشه های آن بر اساس واقعیت های ژئو پلتیک بوده یا یک قرائت ایدئولوژیکی که دو طرف از تشیع و تسنن داشتند. مقایسه کارکرد مدرن دو کشور آلمان و فرانسه در ساخت ارزش ها و اتحادیه اروپا و این که آیا دو کشور ایران و ترکیه از آن جنس هستند که بتوانند چنین الگویی را در منطقه دنبال کنند و یک نوع همبستگی و یگانگی را شکل بدهند یا نه، دیگر موضوع این نشست بود؛ و پنل ششم به آینده و ضرورت همکاری ها و بازسازی اعتمادی که این دو تمدن برای همکاری نزدیک نسبت به همدیگر نیاز دارند، اختصاص داشت.»
موجانی افزود: «جلسه دو روز کاری بود و استقبال طرف ترک و محققان و دانشجویان آنجا بسیار خوب بود. نتیجه دور اول این نشست را مرکز اسناد وزارت خارجه چاپ کرد و انشالله نتیجه این نشست هم چاپ خواهد شد. احتمالاً در اواخر می ۲۰۱۴ یعنی ۶- ۷ ماه دیگر در شهر اوش در وادی فرغانه اولین دور این گفتگو را در حوزۀ آسیای مرکزی با جمعی از محققان وادی فرغانه برگزار خواهیم کرد و امیدواریم که بتوانیم این دیالوگ ها را در درون منطقه ادامه بدهیم.»
بخش پایانی دیدار دوستانۀ مهرماه مرکز پژوهشی میراث مکتوب به سخنان دکتر ناصرالدین پروین از متخصصین تاریخ روزنامه نگاری در ایران و حوزۀ جوامع فارسی زبان اختصاص یافت. وی دقایقی در خصوص فعالیت هایش برای حاضران توضیح داد و گفت: «کاری که من انجام می دهم کاری صرفاً شخصی است و به جایی ارتباط ندارد. زمانی که دانشجوی رشته خبرنگاری در دانشگاه تهران بودم متوجه شدم که کتاب تاریخ روزنامه نگاری نداریم؛ البته چیزهایی پراکنده وجود داشت و مرحوم صدر هاشمی هم زحمت بسیار کشیده و به قدر توانش در آن زمان مطالب جمع آوری کرده بود ولی اطلاعات بسی مغشوش بود. علاوه بر این که اساساً کتب مرجع در این زمینه خیلی کم وجود دارد. بعدها که برای ادامه تحصیل به پاریس رفتم و علوم ارتباطی و جامعه شناسی سیاسی خواندم، به این کار مشغول شدم. رسالۀ دکترای من مربوط به روزنامه های خارج از ایران بود که کار بسیار دشواری بود. برخی از نسخ روزنامه ها حالت نسخه خطی را دارد و برخی هم اصلاً پیدا نمی شود. به هر حال این کار را به صورت تک نگاری شروع کردم. تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر فارسی نویسان عنوان کتاب من است که با ۱۲ هزار عنوان تک نگاری بر مبنا و حسب تاریخ ایران فراهم آمده است. جلد اول این کتاب از هند شروع شده و تا مرگ ناصر الدین شاه را شامل می شود. جلد دوم دورۀ مشروطیت یعنی حکومت مظفرالدین شاه و محمد علی شاه قاجار را در بر می گیرد و جلد سوم، که نُه سال است در انتظار چاپ به سر می برد، راجع به دورۀ بسیار مهم احمدشاه است که مسایل و اتفاقات سرنوشت ساز در ایران و در جهان از جمله کودتای ۹۹ و قیام های مختلف، در آن اتفاق افتاده است. این کتاب شامل تمام جهان ایرانی است.»
پروین گفت: «تحقیقات من تا زمان حاضر و هنوز ادامه دارد که کشورهای افغانستان و آسیای مرکزی را نیز شامل می شود. علاوه بر کتاب تاریخ روزنامه نویسی که شش جلد خواهد بود و تا تاریخ انقلاب اسلامی را در بر خواهد گرفت، تعدادی مقاله در این زمینه ها و در دایره المعارف ها و جاهای مختلف نیز نوشته ام.»
نشست دوازدهم مرکز میراث مکتوب در ساعت ۱۵ پایان یافت.
گزارش از سهیلا یوسفی