میراث مکتوب- «گنجینۀ مصاحف ماهان» به اهتمام علیرضا هاشمی‌نژاد، محمدرضا صرفی و کیانوش معتقدی منتشر شد. این اثر به سفارش اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پژوهشکدۀ فرهنگ اسلام و ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان، از سوی نشر مانوش راهی بازار کتاب شده است.
محمدرضا صرفی، رئیس پژوهشکدۀ فرهنگ اسلام و ایران، در مقدمۀ کوتاهی بر این اثر، شهر کوچک ماهانِ کرمان را به واسطۀ حضور عارف بزرگ شاه نعمتالله ولی، از شهرهای مشهور ایران دانسته و نوشته است که آستانۀ شاه نعمتالله ولی سبب شکل‌گیری یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین مجموعه‌های نسخ خطی، به ویژه نسخه‌های قرآن کریم در ماهان شده است.
بنا به گفتۀ صرفی، برخی از نسخه‌های موجود آستانۀ شاه نعمتالله ولی با تلاش علیرضا هاشمی‌نژاد، معرفی شده‌اند، ولیکن ادامۀ کار براساس طرحی به انجام رسید که در سال ۱۳۹۶ از طرف گروه ادیان و مذاهب اسلامی پژوهشکده فرهنگ ایران و اسلام به انجام رسید.
«گنجینۀ مصاحف ماهان» دربردارندۀ پنج بخش است. «کتابخانۀ شاه نعمتالله ولی»، «کلیاتی در آشنایی با پیشینۀ خوشنویسی و نسخه‌شناسی مصاحف»، «نگاهی به تاریخچه و تحولات تذهیب‌های قرآنی» و «نسخه‌شناسی مصاحف» و منابع، عناوین بخش‌های این اثر است.
علیرضا هاشمی‌نژاد، پژوهشگر حوزۀ خوشنویسی نگارش بخش «کتابخانۀ آستانۀ شاه نعمتالله ولی» را بر عهده داشته است. وی پس از بررسی موقعیت اجتماعی و سیاسی شهر ماهان در گذر سال‌ها، به این نکته اشاره می‌کند که این مجموعه (آستانۀ شاه نعمتالله ولی) بیش از دو هزار جلد نسخۀ خطی، چاپ سنگی و چاپی را در برمی‌گیرد. در کتابخانۀ آستانۀ ماهان نسخه‌هایی از قرآن موجود است که متعلق به پیش از قرن نهم هجری هستند و برخی از این آثار متعلق به مکان‌های دیگری بوده‌اند، از جمله قرآن سی جلدی معروف به ترکان خاتون یا ربعۀ قراختایی که وقف قُبّه سبز، بنایی متعلق به دورۀ قراختاییان کرمان در قرن هفتم قمری، بوده است. بنا به گفتۀ هاشمی‌نژاد در جزء هشتم این نسخه یادداشتی وجود دارد که نشان می‌دهد این اثر پیش از آنکه به قبّۀ سبز بیاید متعلق به آخرین اتابک آذربایجان در تبریز بوده است.
وی در ادامه دربارۀ کتابخانۀ آستانه می‌نویسد: «کتابخانۀ آستانه در سال ۱۳۲۹ شمسی به طور رسمی در فهرست موقوفات آستانۀ شاه نعمتالله ثبت می‌گردد؛ اما روشن است که پیش‌تر از آن زمان، به ویژه در دورۀ قاجار، مورد توجه بوده و از یادداشت‌های تولد و وفاتی که در حاشیۀ نسخه‌ها ثبت شده، مشخص می‌شود که از مکان‌های مورد توجه بزرگان ماهان و مردم بوده است.»
«کلیاتی در آشنایی با پیشینۀ خوشنویسی و نسخه‌شناسی مصاحف» عنوان دیگر بخش این اثر است که به قلم علیرضا هاشمی‌نژاد نوشته شده است. وی پس از پرداختن به اهمیت نسخه‌شناسی، دربارۀ معرفی مجموعۀ نسخه‌های قرآن موجود در کتابخانۀ آستانۀ شاه نعمتالله ولی، نوشته است: در معرفی این نسخه‌ها رویکردی همه‌جانبه در نظر گرفته شده و از آنجا که با متنی یکسان (قرآن) روبه‌رو بودیم، بنابراین در حوزۀ متن‌شناسی توجه به چگونگی نشانه‌گذاری، حواشی، و احیاناً ترجمه معطوف شد. اما در حوزۀ شناساندن وجوه ظاهری نسخه‌ها، با توجه به کیفیت آنها تلاش بر معرفی جامع بود.
از منظر هاشمی‌نژاد، در مجموعۀ موجود در آستانۀ شاه نعمتالله، نسخه‌هایی با انواع خطوطی که در تاریخ خوشنویسی اسلامی برای استنساخ قرآن به کار رفته است، موجود است. مجموعه شامل ۱۷ نسخه است، که برخی کامل و برخی منحصر به تعدادی ورق است. تنوع خطوط شامل سه نوع کوفی، و خطوط نسخ، ثلث و محقق می‌شود.
کیانوش معتقدی کار نگارش بخش «نگاهی به تاریخچه و تحولات تذهیب‌های قرآنی» را بر عهده داشته است. وی در این نوشتار به هنر کتاب‌آرایی و تزیین نسخ خطی پرداخته و آن را از جمله مهم‌ترین هنرهای صناعی، در گسترۀ جغرافیای فرهنگی ایران دانسته است. به اعتقاد این نویسنده، نخستین آثاری که می‌توان آنها را دستاوردهای «سنت» کتاب‌سازی در جهان اسلام به شمار آورد، مصاحف نفیس قرآنی هستند که علاوه بر خوشنویسی، هنر تذهیب در آنها متبلور گردید.
«نسخه‌شناسی مصاحف» عنوان بخشی است که در آن علیرضا هاشمی‌نژاد به بیان و معرفی نسخه‌ها پرداخته است. وی در این بخش ویژگی‌های ظاهری نسخه، خط نسخه، تاریخ کتابت و تزیینات نسخه را بررسی و در اختیار خوانندگان قرار داده است.
«گنجینۀ مصاحف ماهان» به اهتمام علیرضا هاشمی‌نژاد، محمدرضا صرفی و کیانوش معتقدی به سفارش اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و پژوهشکدۀ فرهنگ اسلام و ایران دانشگاه شهید باهنر کرمان از سوی نشر مانوش منتشر شده است.
مریم مرادخانی