۲۵ سال پیش در نوروز ۱۳۶۷ در دانشگاه گیلان نوزدهمین کنفرانس ریاضی کشور برگزار شد. در همان کنفرانس به مناسبت هزارۀ کوشیار گیلانی سخنرانی هایی برای اولین بار دربارۀ کوشیار انجام شد. مرحوم اکبر داناسرشت مترجم آثار الباقیۀ ابو ریحان آمد و پس از سخنرانی من، نسخۀ دست نویس خود از مقالید علم الهیئه بیرونی را به من داد و گفت: «امیدوارم تو راهی را که من پیمودم ادامه بدهی.» من از سال ۱۳۶۲ از طریق دکتر همدانی زاده و مرحوم ابو القاسم قربانی با آثار کوشیار آشنا شده بودم و کارم را با مطالعۀ رسالۀ حساب کوشیار شروع کردم. در سال ۱۳۷۰ که به عنوان مهندس برق برای بازرسی فنی تجهیزات فولاد اهواز به زوریخ رفته بودم، توانستم با پروفسور وان در واردن دیدار کردم و او هم توصیه کرد روی زیج جامع کوشیار گیلانی کار کنم.
طی ۲۵ سالی که از همایش قبلی کوشیار می گذرد، مشغول شناسایی و تهیه تصاویر نسخه های خطی آثار کوشیار از کتابخانه های مختلف دنیا شدم و کارهای انجام شده روی آن ها را مطالعه و در همایش های مختلف دربارۀ آثار کوشیار گیلانی سخنرانی کردم و مقاله هایی در نشریات مختلف منتشر کردم.
پیش از همایش اول دانشگاه گیلان ترجمه های انگلیسی و فرانسوی رسالۀ کوشیار چاپ شده بود. در سال ۱۳۶۹ مرحوم پروفسور خورشید عبدالله زاده کتابی دربارۀ زندگی و آثار کوشیار گیلانی به زبان روسی در دوشنبه ( تاجیکستان ) چاپ کرد که در سال ۱۳۸۸ ترجمۀ فارسی آن به وسیلۀ پرویز شهریاری منتشر شد. به این مناسبت خورشید عبدالله زاده به ایران دعوت شد و به او شهروندی افتخاری گیلان داده شد. او چند بار به ایران سفر کرد و متأسفانه یک سال پیش درگذشت. من قصد دارم در نوروز آینده به نزد خانواده اش در خجند بروم و به نشانۀ سپاس دسته گلی بر مزارش گذارم و لوح تقدیری به خانواده اش بدهم. البته یک دلیل دیگر سفرم مقاله های مرحوم عبدالله زاده درباره کوشیار گیلانی به ز بان روسی است که در نشریۀ آکادمی علوم تاجیکستان چاپ شده است. و هر چه تلاش کردیم نتوانستیم آن ها را به دست بیاوریم. امیدواریم به کمک خانواده شان این امکان فراهم شود. من و پروفسور عبدالله زاده تا سال ها با هم مکاتبه داشتیم و ارتباط ما بیشتر از طریق مسافرانی بود که رفت و آمد می کردند. در یکی از سفرهایش به ایران به ری رفتیم که هزار سال پیش کوشیار گیلانی و ابو محمود خجندی در آن ها مراودۀ علمی داشتند و از محله هایی که احتمالاً سدس فخری ( رصدخانه ای که ابو محمود خجندی ساخته بود) در آن جا بنا شده بود بازدید کردیم. کتاب خورشید عبدالله زاده که مرحوم محمد هـادی شفیعیها هم در ویرایش آن بسیار زحمت کشیده اند، در سالن نمایشگاه برای عرضه به علاقه مندان وجود دارد.
در سال ۱۳۷۶ پروفسور می چیو یانو کتاب احکام نجوم کوشیار را با ترجمۀ انگلیسی و ترجمه کهن چینی در ژاپن منتشر کرد. او هم به ایران دعوت شد و به پاس کار ارزنده اش شهروندی افتخاری گیلان دریافت کرد. می چیو یانو اکنون سر دبیر مجلۀ تاریخ علم ژاپن به نام Sciamvs است که بسیار معتبر است . چند سال پیش فرهنگ اصطلاحات نجومی کوشیار که بخش مستقلی از زیج جامع کوشیار است و جوامع علم الهیئه نام دارد در این نشریه ژاپن چاپ شد. ترجمۀ فارسی آن هم اخیرا در مجله میراث علمی اسلام و ایران چاپ شده که برای مطالعه متن های نجومی دورۀ اسلامی مفید است.
پروفسور یانو اخیرا ترجمۀ ژاپنی کتاب التفهیم بیرونی را منتشر کرده است. شاگردش تارو میمورا هم که یک بار به همراه یانو به ایران آمده است و رسالۀ اسطرلاب کوشیار را (متن عربی آن را) در سال ۱۳۷۹تصحیح و به ژاپنی ترجمه کرده است. کار تارو میمورا به همراه تصویر نسخۀ فارسی تاشکند و تصحیح و توضیحات آن به مناسبت همین همایش منتشر شده است.
در سال ۱۳۷۸ در دانشگاه گیلان در پژوهشکدۀ گیلان شناسی مرکز بایگانی، پژوهش و نشر میراث علمی کوشیار گیلانی تأسیس شد که کارهای مربوط به کوشیار را پیگیری و حمایت می کند. کتاب ها ، مقالات ، تصاویر و اسناد مربوط به کوشیار در آن جا نگهداری می شود . از جمله تصاویر نسخ خطی مربوط به آثار کوشیار است که تصاویری از آن ها در نمایشگاه امروز عرضه شده است.
در طول ۲۵ سال اخیر چندین مقاله هم پژوهشگران خارجی دربارۀ دستاوردها و آثار کوشیار نوشته اند از جمله آقای برگرن، آقای هوخندایک، بنو وان دالن، و گلن وان بروملن که همه این افراد به ایران هم آمده اند فقط گلن وان بروملن به ایران نیامده است. مجموعۀ این مقاله ها به چند زبان فارسی، عربی، انگلیسی و ترکی در یک cd به کوشش خانم دکتر مریم سادات فیاضی از طرف میراث مکتوب منتشر شده است. میراث مکتوب علاوه بر این لوح فشرده (سی دی) و کتاب اسطرلاب کوشیار، سه رساله از کوشیار را هم به مناسبت هزار و پنجاهمین سالگرد تولد کوشیار منتشر کرده است. رسالۀ حساب نسخۀ بمبئی دارای جداول ضرب شصتگانی به جای جدول ده در ده است که این جدول با حروف ابجد نوشته شده.
ترجمۀ فارسی رسالۀ احکام نجوم کوشیار را که به دست سیف منجم یزدی ملقب به سنجر کمالی ( ۷۰۲ ق) انجام شده، آقای سجاد نیکفهم خوب‌روان تصحیح کرده و به زودی منتشر می‌شود.
گزارش از سهیلا یوسفی