میراث مکتوب- شب یلدا، درازترین شب سال و یكی از بزرگترین جشن های ایرانیان است. ایرانیان همواره شیفتۀ شادی و جشن بوده اند و این جشن ها را با روشنایی و نور می آراستند. آنها خورشید را نماد نیكی می دانستند و در جشن های شان آن را ستایش می كردند.
در درازترین و تیره ترین شب سال، ستایش خورشید، نماد دیگری می یابد. مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار می كشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش كنند. خوردن خوراكی ها و مراسم دیگر در این شب، بهانه ای است برای بیدار ماندن. یكی از دلایل گرفتن جشن دراین شب، زاده شدن ایزدمهر است.
مهر به معنای خورشید و یكی از مغان ایرانی و هندی است و تاریخ پرستش به سال ها پیش از زرتشت می رسد. پس از ظهور زرتشت، این پیامبر ایرانی، خدای بزرگ را اهورامزدا معرفی كرد. ایزدان و مغان را به دو دستۀ اهورایی و دیوانی تقسیم كرد. در باور زرتشتی، رامغان تیرۀ اهورایی ستوده و تیرۀ دیوانی نكوهیده شود.
یكی از ایزدان اهواریی، مهر ایرانی و هنی بود. مهر ایزدی نیك است و قسمتی از اوستا به نام او نامگذاری شده است. در مهریشت اوستا آمده است: «مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی می نگرد تا دروغی نگوید.»
ایزد مهر در یكی از شهرهای خاوری ایران از دوشیزه ای به نام ناهید زاده شد. پس از مدت اندكی، كشور به كیش مهرپرستی گروید. مهرپرستی از مرزهای ایران فراتر و به رم رفت. پادشاهان رم به آن گرویدند و دین رسمی رم شد. «یولیانوس» یا «ژولیان»، یكی از پادشاهان رومی، گروه گروه مردم ترسا را به دین مهر می كشاند و دعوت می كرد.
هنوز هم نیایش های این شاه رومی با مهر برجاست: «ای پدر در آسمان نیایش مرا بشنو». یولیانوس در این نیایش، خدا را پدر می نامد. این اسمی بود كه ترسایان به تقلید از مهرپرستان بر خدای خود گذاشتند. رومیان سال های بسیار، تولد مهر و شب چله را جشن می گرفتند و آن را آغاز سال می دانستند.
حتی پس از گسترش دین مسیحیت، باز كشیشان نتوانستند از گرفتن این جشن ها جلوگیری كنند و به ناچار مجبور شدند به دروغ، این شب را زادروز تولد عیسی معرفی كنند تا روز ۲۵ دسامبر را به بهانۀ تولد عیسی جشن بگیرند، نه تولد ایزدمهر.
هنگامی كه به آیین و مراسم مسیحیان در كریسمس نگاه می كنیم، بسیاری از نشانه های ایرانی این مراسم را درمی یابیم. ایرانیان قدیم در شب چله درخت سروی را با دو رشته نوار نقره ای و طلایی می آراستند. بعدها مسیحیان درخت كاج را به تقلید از مهرپرستان و ایرانیان تزیین كردند.
مهر از دوشیزۀ باكره ای به نام آناهیتا در درون غاری زاده شد كه بعدها مسیحیان عیسی را جایگزین مهر و مریم را جایگزین آناهیتا قرار دادند. یكی دیگر از وام گیری های مسیحیان از مهرپرستان، روز مقدس مسیحی یعنی یكشنبه است.
Sunday به معنی روز خورشید یا مهر است كه روز مقدس مهرپرستان بود. ارنست رنان درباره آیین مهرپرستی گفته است: «اگرعیسویت به هنگام گسترش خود بر اثر بیماری مرگ ماری باز می ایستاد، سراسر جهان به آیین مهر می گروید.»
میرجلال‌الدین کزازی
منبع: ضمیمه ادبی – هنری روزنامه اطلاعات