ميراث مكتوب- دكتر احسان اشراقي در هفتاد و هفتمين نشست مركز پژوهشي ميراث مكتوب با عنوان شاه صفي و بدايع الاخبار، گفت: بر اهل علم ثابت شده كه كار تصحيح كتاب، از تأليف و ترجمه مشكل تر است. اين است كه به نظر من، مصححين كتاب، يك ارزش و احترام خاصي دارند.
وي در اين نشست كه روز دوشنبه 17 خرداد 89 در مركز پژوهشي ميراث مكتوب برگزار شد، افزود: يك كتاب را يكي ديگر نوشته و يكي مي آيد آن را ترجمه مي كند يا مطالبي درباره اش از گوشه و كنار گرد آوري مي كند، ولي در تصحيح، بايستي دقت كرد، كار يك بزرگواري را خواند و اين خواندن تسلط مي خواهد و تهيه و تغيير و بداعت و آشنايي با فن تصحيح كتاب، يكي از لوازم بسيار مهم در كشور ما و در تمام جهان است. اين است كه به نظر من مصححين كتاب، يك ارزش و احترام خاصي دارند. اين دو كتاب، هم تاريخ شاه صفي و هم بدايع الاخبار از كتب مهم هستند، براي آن كه هر دو وقايع بسيار مهمي را در كشور نشان دادند، هم شاه صفي كه بعد از اوج قدرت صفويه اين شخصي كه لياقتي نداشت براي اداره كشور بزرگي كه از شاه عباس باقي مانده بود، مرزهاي امن و به دست آوردن متصرفاتي كه شاه اسماعيل با زحمت به زور شمشير تا حوزه رود فرات رفته بود و مرزهاي شناخته شده تاريخ ايران را تضمين و تأمين كرده بود، به هر حال اين شخص را بايد تقريباً آغازگر يك انحطاط تدريجي در سلسله صفويه بدانيم. بعد از او شاه عباس دوم كه تآلي شاه عباس اول بود، زحماتي كشيد، اما بعد از او صفويه تقريباً به طرف انقراض و انحطاط رفت، اما آثاري كه از دولت صفوي باقي ماند، هنوز اين آثار كه يكي اش به رسميت شناختن مذهب تشيع اثني عشري و بعد تأمين مرزهاي ما، باقي ماند.
وي ادامه داد: امروز دنيا متوجه اهميت سلسله صفويه شده و خوشبخت هستيم كه به همت آقاي ايراني، بعضي از كتاب هاي مربوط به صفويه، اين جا چاپ مي شود، اينجا تصحيح مي شود و اميدواريم ادامه پيدا كند. براي آنكه اين گنجينه خيلي مفصل است. امروز مراكز صفويه شناسي در دنيا توسعه پيدا كرده كه از همه مهم تر ميزگرد صفويه شناسي است كه هر چندسال يكبار، صفويه شناسان معروف، چيزهاي تازه اي را مي آورند و مطرح مي كنند و اين نشانه دهنده اين است كه اتفاقي در آغاز قرن شانزدهم ميلادي و دهم هجري قمري رخ داد، كه در دنياي اسلام بسيار، بسيار مهم بود و ايران آن عزمت سابقش را بعد از مدت ها بحران پيدا كرد. بنابراين، من خوشحالم كه امروز 2 كتاب، حالا چهره گشايي يا رونمايي هرچه كه اسم بگذاريم، در اين جا شروع مي شود و ما متوجه خواهيم بود كه مصححين اين كتاب چه زحمتي كشيدند.
وي افزود: در سال 1135 ه.ق اصفهان سقوط كرد به دست ماجراجويان افغاني. كتاب بدايع الاخبار مربوط است به آن دوران، ولي پس از سقوط اصفهان و اين كه محمود افغان، شروع كرد به گرفتن بقيه نقاط و به طرف اصفهان رفت و بعد از محاصره طولاني، توفيقي پيدا نكرد كه شهر را تسخير كند. مسئله خيلي مهم در آن دوره، اين است كه ما از سال 1130 اين بحران را در تاريخ ايران داريم تا اينكه منجر شد به فتح اصفهان. اين جا يك سؤال مطرح مي شود كه كشوري به آن عظمت و قدرت چه طور شد كه يك دفعه روزگارش به آن صورت افتاد كه عده اي از اهالي البهار آمدند و خيلي به سرعت اين دولت را منقلب كردند. قضيه اين است كه وقتي يك دولتي به درجه انحطاط كامل رسيد ديگر احتياجي ندارد كه جنگ كند و به همين دليل، اشخاص غير مسئول دخالت كردند و از زمان شاه سليمان به بعد، مملكت را به وضعي درآوردند كه هيچ كس مسئول هيچ كاري نبود، نه شاه خودش را مسئول مي دانست و نه حكيم باشي و نه ملاباشي و نه خادم حرم و نه رئيس خادمان حرم. نتيجه اين شد يك مملكتي كه تقريباً مركزيتش بسيار ضعيف شده بود، خيلي به سرعت سقوط كرد. بعد از تسخير اصفهان، البته يك تجديد حكومتي شد و با رفتن پسر شاه سلطان حسين و فرارش به قزوين، دو مرتبه كور سوي اميدي بلند شد و وقايعي كه از سال 1142 تا رسيدن نادر به زمامداري، بسيار، بسيار پيچيده و مهم است و به نظر من، يكي از گذرگاه هاي مهم تاريخ ايران محسوب مي شود.
وي همچنين گفت: نتيجه اين شد كه اولاً شهرهايي مقاومت كردند، مثل قزوين كه مردم قيام كردند و كثيري از افاغنه را كشتند و از شهر بيرون كردند و ما مواجه هستيم با مقاومت ديگري در بهبهان و اين هم يكي از شگفتي هاي زمان است كه اين شهر، چگونه در برابر حملات افغان ها مقاومت كرد! داستان اين مقاومت در كتاب بدايع الاخبار وجود دارد و اين هم، نشانه اين است كه اگر يك فرماندهي، اگر يك كسي مردم را هدايت مي كرد و يك مركزيتي به وجود مي آورد، اين مردم استعداد مقاومت در برابر افغان ها را داشتند. به اين كتاب آقاي مير محمد صادق شش گزارش را اضافه كردند كه يك كمي بر وزن كتاب مي افزايد و اين انضمام 6 گزارش در حقيقت يك جلوه اي به كتاب داده و خواندني است. منتهي بعضي از اين چيزهايش به نظر من اگر نبود، طوري هم نمي شد، ولي بيشترش خوب است و از ضمائمي است كه قابل استفاده است. اين كتاب را ميرزا عبدالنبي شيخ الاسلام بهبهاني كه در سال 1142 زندگي مي كرد، تنظيم كرده و آقاي مير محمد صادق از دو نسخه اي از اين كتاب كه در دسترس شان بوده ، استفاده كرده اند. معمولاً در مقدمه مطالبي كه ضميمه هست را نمي نويسند، اين ضميمه ها را مي گذارند آخر كتاب. بنابراين در تجديد چاپ، اين را در نظر بگيريد چون اين ها، آن طرف تكرار شده، يعني كم كنيد و بيافزاييد. به هر حال كتابي است خواندني و يك درخششي است در آن اوج بحران براي ايران كه مردم بهبهان چگونه مقاومت كردند و با چه وضعي دربرابر مهاجمين افغاني، شجاعتشان و پايداريشان را، نشان دادند.
دكتر اشراقي در مورد دومين كتابي كه امروز رونمايي مي شود، گفت: تاريخ شاه صفي تأليف ابوالمفاخرابن فضل ا… كه به “سوانح نگار” در حقيقت معروف و اهل تفرش است، در حقيقت 2 كتاب است كه ضميمه شدند. يكي كتابي كه مربوط است به تحولات ايران از 1038 كه مرگ شاه عباس است تا سال 1052 كه مرگ شاه صفي است. يعني در اين فاصله شاه صفي بين 1038 تا 1052 سلطنت كرده است. اين تاريخ زندگي اش در اين كتاب آمده و يك ضميمه اي هم دارد به عنوان كتاب دوم كه اين كتاب دوم در حقيقت بايد گفت كه يك تأليف ديگري است از محمدحسين حسيني تفرشي كه آقاي بهرام نژاد آن دو را تلفيق كردند و يك كتاب نسبتاً كاملي به وجود آوردند كه ما را به حوادث دوران شاه صفي و اتفاقاتي كه در آن دوره افتاد، نزديك مي كند. در اين كتاب با يك انشاء بسيار منشيانه و در عين حال زيبا، مطالب آمده است، اما حق اين بود كه جناب ايشان يك مقدار وقايعي را كه در دوره شاه صفي اتفاق افتاد، مثلاً فرض بفرمائيد كه عواملي سياسي مربوط به قتل دودمان شاهي كه به دست شاه صفي انجام گرفت و بعضي از رجال دولت را از بين برد و به مسائل مهم ديگر، اشاره مي كردند. توصيه من به جناب ايشان اين است كه انشاا… اگر تجديد كتاب شد، اين كتابي بسيار مهم است، بعضي از خصوصيات و ويژگي هاي زمان شاه صفي را هم اضافه بفرماييد.