میراث مکتوب- انتشارات کتابخانه و موزه ملی ملک، کتاب «فهرست توصیفی نسخه‌های خطی پزشکی و علوم وابسته مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک» را منتشر کرد.
کتاب «فهرست توصیفی نسخه‌های خطی پزشکی و علوم وابسته مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک» به کوشش بهروز امینی، نسخه‌پژوه به نگارش درآمده است. این کتاب در شمارگان ۵۰۰ نسخه هم‌زمان با اختتامیه برنامه یادواره «میراث طبیبان» رونمایی شده است.
این فهرست ارزشمند در دو بخش «متون پزشکی و علوم وابسته از مؤلفان نامدار» و «متون پزشکی و علوم وابسته از مؤلفان گمنام» به همراه نمایه‌هایی جامع در دسترس پژوهشگران جای گرفته است.
بخش نخست کتاب ۳۰۸ عنوان (۶۰۰ نسخه و رساله از ۱۸۱ مؤلف) را دربرمی‌گیرد. ذیل نام هر مؤلف، عناوین آثار او به ترتیب الفبایی آمده و پس از توضیح مختصری درباره هر اثر، ذیل هر عنوان نسخ و رسایل موجود به ترتیب شماره ثبت مرتب شده است.
ایرادهای فهرست‌های پیشین همچون جاافتادگی بعضی نسخه‌ها از فهرست برطرف و مجموعه‌های جدید همچون مجموعه‌های اهدایی «خاندان پزشک» و «حضرت آیت الله شبیری زنجانی» نیز در این فهرست وارد شده است.
همچنین در بخش کتاب‌شناسی اثر، نام یا نام‌های کامل اثر، زبان، موضوع، تعداد ابواب و فصول و مندرجات، تاریخ و سبب تألیف، مهدی الیه و در صورت وجود، سوابق چاپ اثر و زمان و مکان نشر درج شده است.
در بخش نسخه‌شناسی کتاب نیز به مواردی مانند نوع خط، نام کاتب و زمان و مکان کتابت، تزیینات نسخ، تعداد اوراق و سطور و کراسه‌بندی (جزوبندی)، نوع کاغذ، قطع نسخه و نوع جلد اشاره شده است.
بخش برافزوده‌های رسایل اثر، یکی دیگر از ویژگی‌های جذاب این فهرست به شمار می‌آید. نسخه‌های خطی در طول عمر نسبتاً بلند خویش مالکیت‌های مختلف به خود دیده و در دست فرزانگان بسیار بوده‌اند که بسیاری از آنان، در ظهر، پایان یا حواشی نسخه یادداشت‌های ارزشمندی همچون دستورات و فواید طبی افزوده‌اند. این فهرست در پایان معرفی هر اثر به این ارزش افزوده اشاره کرده و فهرستی از آن را در اختیار خواننده گذاشته است که بر لذت و بهره او در مطالعه این فهرست می‌افزاید.
اهمیت نسخ پزشکی گنجینه ملک
یکی از شاخص‌های کتابخانه و موزه ملی ملک، هوشمندی و علم‌پویی زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک؛ بنیان‌گذار و واقف مجموعه و همکاران وی در مجموعه‌سازی آثار، به ویژه نسخه‌های خطی مربوط به تاریخ علوم در ایران است که در این مجموعه‌ها، نسخه‌های پزشکی کتابخانه از کامل‌ترین مجموعه‌های ایران و جهان به شمار می‌آید.
این مجموعه، کتاب‌ها و رساله‌هایی متعدد از کهن‌ترین آثار همچون قدیم‌ترین نسخه قرابادینی که در جندی‌شاپور تدریس می‌شد تا جدیدترین نسخه‌های خطی علوم پزشکی مانند رساله‌های آموزشی پزشکی در دارالفنون را دربرمی‌گیرد و نزدیک به ۹۰ رساله از این مجموعه منحصربه‌فرد و تک‌نسخه است.
پیشینه فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی کتابخانه
حاج حسین آقا ملک در زمان زندگی بر اهمیت سازمان‌دهی و فهرست‌نویسی آثار واقف بود و بر آن اهتمامی ویژه داشت. یادداشت‌های هوشمندانه این واقف بزرگ معاصر ایران در حواشی نسخه‌ها همچنین فهرست‌نویسی اولیه اما دقیق زنده‌یادان احمد سهیلی خوانساری مدیر عالم و دانشمند کتابخانه و احمد گلچین معانی شاهد این مدعا است.
این واقف بزرگ در سال ۱۳۴۴ قراردادی با زنده‌یادان ایرج افشار و محمدتقی دانش‌پژوه، استادان بزرگ نسخه‌پژوهی ایران، برای نگارش فهرست جامع نسخه‌های خطی گنجینه ملک بست اما با وجود تلاش ارزنده آن‌ها و همکاران‌شان که هر کدام قطبی در دانش نسخه‌شناسی ایران بودند، به دلیل نواقصی انتشار آن در زمان حیات واقف مجموعه ممکن نشد و این فهرست پس از فوت حاج حسین آقا ملک به تدریج منتشر شد.
فهرست منتشرشده در زمان خود گره‌های فراوان از کار محققان گشود اما با گذشت زمان نیاز به فهرست‌نویسی توصیفی آثار روز به روز بیش‌تر احساس شد. در راستای همین سیاست، بهروز امینی که سال‌ها با نسخه‌های کتابخانه و موزه ملی ملک آشنایی دارد، آغازگر این راه بود و کار با تألیف «فهرست توصیفی متون پزشکی و علوم وابسته» شروع شد.
مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با دریافت پروانه نشر کتاب از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور در سال ۱۳۹۸، بدون همپوشانی با فعالیت‌های دیگر نهادهای فعال آستان قدس رضوی در حوزه چاپ کتاب، با محوریت انتشار متون تخصصی مرتبط با منابع موجود در این گنجینه در گستره فرهنگ و هنر اسلامی- ایرانی فعالیت می‌کند.
اهل علم و پژوهش برای دریافت آگاهی‌های بیش‌تر درباره مجموعه انتشارات و محصولات فرهنگی این مؤسسه می‌توانند به فروشگاه اینترنتی کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی «shop.malekmuseum.org» مراجعه کنند.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه ملک