میراث مکتوب- «طَبَائِعُ الحَیَوان» بیست و دومین کتاب از مجموعۀ علوم و فنون و سیصد و سی و سومین اثر مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب منتشر شد. این اثر نوشتۀ شَرَف‌الزّمان طاهرالمَروزی است که یوسف الهادی براساس سه نسخهٔ موجود از این اثر، آن را تصحیح و به زبان عربی منتشر کرده است.
یوسف الهادی، محقق برجستۀ عراقی و پژوهشگر متون تاریخی و متخصص دورۀ مغول، مقدمه‌ای مفصل به عربی بر این کتاب نوشته است و محمد باهر، مدیر تولید مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، آن را به عنوان کتابی مستقل به فارسی برگردانده که همزمان با این کتاب منتشر شده است.
در مقدمۀ این اثر به سال زندگی طاهرمروزی اشاره شده و مصحح می‌نویسد: «ولادیمیر مینورسکی (۱۸۷۷-۱۹۶۱ م)، خاورشناس پرآوازه و متخصص میراث اسلامی و به‌ویژه جغرافیای اسلامی و استاد دانشگاه لندن، در سال ۱۹۴۲ م تنها ۳۳ برگ از کتاب طبائع الحیوان را با عنوان «ابواب‌الصین و التُرک و الهند منتخبة من طبائع الحیوان للطبیب شرف‌الزمان طاهرالمروزی کَتَبه سنة ۵۱۴ ه» تصحیح و منتشر کرد.
وی ادامه می‌دهد: «من هنگام تصحیح و تحقیق کتاب البلدان ابن‌فقیه همدانی به تصویر نسخۀ خطی دیوان هند که مینورسکی از آن بهره برده بود، دست یافتم و در تصحیح و تحقیق این اثر از آن استفاده کردم. نویسندۀ این کتاب شرف‌الزمان طاهرمروزی است و نام او در طبائع الحیوان از زبان کسی که گویا از شاگردان اوست چنین آمده است: «نزد مولانا شرف‌الزمان طاهر، نویسندهٔ این کتاب بودم و دیدم…». و از میان نسخه‌های سه‌گانۀ طبائع، این عبارت تنها در نسخۀ دیوان هند، «که نسخۀ اساس در تصحیح ماست»، به چشم می‌خورد. همچنین عوفی ـ که از طبائع مطالب زیادی را برگرفته ـ نام نویسنده را به صورت «شرف‌الدین طاهرمروزی» یا «شرف‌الزمان» تنها، و یک‌بار هم همراه با نام کتابش این چنین: «شرف‌الزمان در کتابش طبائع الحیوان» آورده است.
الهادی در مقدمۀ خود می‌نویسد: «شرف‌الدین در مَرو زندگی می‌کرد. مرو پایتخت حکومت سلجوقیان و آرامگاه پادشاهان بزرگ آنان بود و شرف‌الزمان مروزی در دوران حکومت سلجوقیان به عنوان پزشک دربار روزگار می‌گذراند. وی در طبائع الحیوان از شماری از درباریان زمان خود نام می‌برد.
مصحح در بخش دیگری از مقدمۀ خود به شهرهایی که مروزی به آنجا سفر کرده یا در آنها زیسته است، می‌پردازد. از منظر الهادی، مروزی به مرو، اصفهان، سرخس، چغانیان، طالقان سفر کرده است. وی در ادامه و از قول مینورسکی و آلبرت اسکندر اذعان دارد که مروزی دارای گرایشات شیعی بوده است.
همان‌طور که پیشتر گفته شد، «طَبَائِعُ الحَیَوان» در دو مجلد و به زبان عربی منتشر شده است. مجلد اول شامل، مقدمهٔ مصحح، مقدمۀ مؤلف و در ادامه دارای دو مقاله با عناوین «فی ذِکْر الانسان و أنواعِه و طبقاتِه مِن أعلی مراتبِه إلی أدنی منازِله» و «فی ذِکْر البهائم و الوحوش و السباع و ذرات القوائم الأربع» است.
مقاله‌های سوم تا پنجم کتاب «طَبَائِعُ الحَیَوان» در مجلد دوم این اثر گنجانده شده است. «فی الطُیور البریة و البحریّة»، «فی‌الحشرات» و «فی الحیوانات البحریه» عناوین مقاله‌های سوم تا پنجم این اثر است. اختلاف «النسخ و تصحیح القراءات» و همچنین «الفهارس الفنیة» و نیز «المصادر و المراجع»، مطالب پایانی کتاب «طَبَائِعُ الحَیَوان» است.
کتاب ارزشمند «طَبَائِعُ الحَیَوان» با تصحیح یوسف الهادی، به قیمت ۱۹۷ هزار تومان از سوی میراث مکتوب منتشر و در کتابفروشی‌ها و نمایندگی‌های این مؤسسه عرضه می‌شود.
علاقه‌مندان به خرید نسخۀ الکترونیک کتاب «طَبَائِعُ الحَیَوان» می‌توانند اینجا کلیک کنند.
علاقه‌مندان به تهیۀ نسخۀ چاپی کتاب نیز می‌توانند با واحد فروش مؤسسۀ پژوهشی میراث مکتوب، با شمارۀ 02166490612 داخلی 105، تماس حاصل نمایند.
مریم مرادخانی