میراث مکتوب- اسماعیل آذر، پژوهشگر ادبیات فارسی، درباره چرایی اینکه خواجوی کرمانی با عنوان «پدر غزل شیعی» مشهور است، توضیح داد: حافظ سر سفره دو شاعر بیش از دیگران نشسته است، یکی افضل‌الدّین بدیل بن علی خاقانی شروانی متخلّص به خاقانی و دیگری خواجوی کرمانی است. خواجوی کرمانی غزل‌سرا است و قصیده هم دارد. غزل‌های خواجوی کرمانی گاهی آنقدر شیرین است که دل آدم را بیش از هر شاعر دیگری می‌برد.
این پژوهشگر ادبی با اشاره به اینکه خواجوی کرمانی آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته است، ادامه داد: برخی شعرهای خواجوی کرمانی سبب شده که آثار او یکپارچه و یکدست نباشد؛ این شاعر همچنین ترکیب‌های بدیع و ابتکارهای زیبایی در شعر دارد. برای مثال شعری که برای پیامبر اکرم (ص) سروده است.
ای صبح صادقان رخ زیبای مصطفی‌صلی الله علیه و آله/ و ای سرو راستان قد رعنای‌مصطفی صلی الله علیه و آله
آیینه سکندر و آب حیات خضر/ نور جبین و لعل شکر خای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
معراج انبیا و شب قدر اصفیا/ گیسوی روزپوش قمرسای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
ادریس کِاو معلم علم الهی است/ لب بسته پیش منطق گویای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
عیسی که دیر دایر علوی مقام اوست/ خاشاک روب حضرت اعلای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
بر ذروه «دنی فتدلّی» کشیده سر/ ایوان بارگاه معلای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
وز جام روح‌پرور «مازاغ» گشته مست/ آهوی چشم دلکش شهلای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
خیاط کارخانه «لولاک» دوخته/ درّاعه «ابیت» به بالای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
شمس و قمر که لولو دریای اخضرن/ از روی مهر آمده لالای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
خالی ز رنگ بدعت و عاری ز زنگ شرک/ آیینه ضمیر مصفّای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
کحل الجواهر فلک و توتیای روح/ دانی که چیست؟ خاک کف پای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
قرص قمر شکسته بر این خوان لاجورد/ وقت صلای معجزه ایمای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
روح‌الامین که آیت قربت به شأن اوست/ قاصر ز درک پایه ادنای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
در برفکنده زهره به غلطاق نیلگون/ از سوگ زهرخورده زهرای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
گومه به نور خویش مشو غرّه زانک او/ عکسی بود ز غرّه غرّای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
بر بام هفت منظر بالا کشیده‌اند/ زاین چار صفّه رایت آلای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
«خواجو» گدای درگه او شو که جبرئیل/ شد با کمال مرتبه مولای مصطفی‌صلی الله‌علیه‌وآله
او افزود: ندیدم شعری در مدح پیامبر تا این اندازه لحن شیرین و وزن زیبا داشته باشد.
می‌خواهم اشعار دلبرانه خواجوی کرمانی را در دفتری جمع‌کنم
آذر با خواندن دو بیت از خواجوی کرمانی ادامه داد:
تو مپندار که از خود خبرم هست که نیست/ یا دلم بسته ی بند کمرت نیست که هست
آنچنان در دل تنگم زده ئی خیمه ی انس/ که کسی را نبود جز تو درو جای نشست
این پژوهشگر در بررسی شعر خواجوی کرمانی، بیان کرد: نخستین ویژگی شعر او استفاده از ترکیب‌های بدیع است. دوم، کمتر شعری است که مضمونی ساختارمند و منسجم نداشته باشد، برای مثال شعر حافظ به گونه‌ای است که برخی فکر می‌کنند بیت‌ها ربطی به هم ندارند حتی مقاله‌ای خواندم که بی‌ربط بودن بیت‌های شعر را حُسن شعر حافظ می‌دانست؛ در حالی که همه اشعار حافظ از نظر مفهومی و واژگانی در هم تنیده و ساختارمند هستند.
میان اشعار کسایی مروزی و خواجوی کرمانی، هیچ‌کس به اندازه خواجوی کرمانی بر قرآن تسلط نداشت
او ادامه داد: اشعار حافظ ساختار منسجم دارند این ساختار منسجم را کم و بیش در شعرهای خواجوی کرمانی می‌توانید پیدا کنید. چیزی که شعر خواجوی کرمانی را دلبرانه کرده و را کاری کرده تا حافظ سر سفره او بنشیند به قول فردیناند دوسوسور (یکی از برجسته‌ترین استادان زبان‌شناس سوئیسی)، شیوه‌های همنشینی واژگان با یکدیگر مهم است؛ زیرا گاهی واژگان آنقدر خوب با یکدیگر همنشین شده اند که ضمیرِ تاریخیِ زبانِ فارسی آن را می‌پذیرد و مخاطب دوست دارد آن را بخواند. به همین دلیل دنبال فرصتی هستم تا شعرهای دلبرانه و زیبای خواجو را در دفتری جمع و چاپ کنم تا بتوانم این شاعر شیرین زبان و باسواد را بیشتر بشناسانم.
اولین شاعر شیعی مذهب در ادبیات فارسی کسایی مروزی است
آذر در بررسی پرداختن به قرآن در شعر خواجوی کرمانی بیان کرد: شاید کمتر شاعری تا این اندازه به متن قرآن در اشعارش پرداخته باشد. خواجوی کرمانی شاعری است که بعد از مولوی بیشترین بهره را از قرآن و مفاهیم قرانی در اشعارش برده است. گاهی خواجوی کرمانی چنان از قرآن در بیت و غزل‌هایش استفاده کرده است که مخاطب می‌گوید حتما باید این آیه در ادامه بیت بیان می‌شد و جز این نیست.
خواجوی کرمانی شاعری است که بعد از مولوی بیشترین بهره را از قرآن و مفاهیم قرانی در اشعارش برده است
به گفته این پژوهشگر ادبی، یکی دیگر از ویژگی‌های شعر خواجوی کرمانی، بهره‌گیری از آیات قران است. شعر خواجوی کرمانی نشان می‌دهد که به ادبیات عرب تسلط داشته، در روزگار خود مباحث و موارد دینی را بسیار خوب می‌دانسته و به آیات قرآن تسلط کافی داشته است.
او با اعلام اینکه اولین شاعر شیعی مذهب در ادبیات فارسی «کسایی مروزی» است، افزود: اولین شعر کسایی مروزی پیرامون پیامبر(ص) و امام علی(ع) است و بعد از او شاعران شیعی مذهب شروع به سرودن می‌کنند؛ میان اشعار کسایی مروزی و خواجوی کرمانی، هیچ‌کس به اندازه خواجوی کرمانی بر قرآن تسلط نداشت. او با تسلط و هنر قرآن و مضامین قرآنی را در شعرش جای داده است. در کتابم با عنوان قرآن در شعر پارسی، در فصل مصطفی، درباره قرآن و خواجوی کرمانی نوشته است.
منبع: ایرنا