میراث مکتوب – مطالعه و تحقیق درباره عصر صویه چند صباحی است که روند پرشتابی به خود گرفته است. اما به واقع هنوز ابهامات زیادی در خصوص عصر صفویه باقی است. هنوز متون و اسناد زیادی از این عصر وجود دارد که اطلاعات آن استخراج نشده است.
نوشتار حاضر تلاشی در جهت بررسی نقش عالمان عاملی در تحولات دینی عصر صفویه و به نحو کلی تری مناسبات دین و دولت با توجه به مبانی خاص کلامی تشیع و مسایل مرتبط با آن به ویژه در دوره نخست صفویان با تکیه بر زندگی و تألیفات عالم برجسته عاملی، زین الدین بن علی عاملی- شهید ثانی- است. این موضوع از قضا چندی است که به محل نزاع و اختلاف نظر محققان عصر صفویه بدل شده و پرسش هایی را نیز به دنبال خود پدید آورده است.
این کتاب در مقدمه خود با مروری سریع بر برخی از مهم ترین مسایل مطرح در این گونه تحقیقات تلاش کرد بتواند چهارچوب و علت توجه به برخی مباحث در کتاب خود را نشان دهد. در فصل نخست که آن را می توان پیش درآمد موضوع دانست، از شکل گیری حوزه جبل عامل سخن رفته است. شکل گیری و روند برخی تحولات فقه امامیه، علامه حلی و نقش وی در تحولات فقه شیعه، شکل گیری و تکوین حوزه جبل عامل، حیات علمی در جبل عامل پیش از شهید اول، انتقال و تثبیت میراث مکتب حله، حیات علمی در جبل عامل پس از شهادت شهید اول از موضوعات این فصل هستند.
در فصل دوم از تشکیل دولت صفویه، روابط شاه اسماعیل با عالمان امامی، منازعات صفویه و عثمانی و نقش عالمان امامی، نقش محقق کرکی در تحولات دینی عصر صفویه سخن به میان آمده است. فصل سوم و چهارم که بحث اصلی نوشته حاضر را تشکیل می دهد به بررسی تفصیلی جایگاه شهید ثانی در عرصه تحولات دینی عصر صفویه و اهمیت وی از جنبه های مختلف می پردازد. شرح حال و سوانح حیات شهید ثانی، سفر وی به دمشق و دیگر مراکز علمی عصر، سفر به استانبول، تدریس در مدرسه نوریه، بررسی برخی از فعالیت های او، مباحثی در مورد رساله او درباره نماز جمعه، گزارش های متداول درباره شهادت شهید ثانی، از جمله موضوعات و مباحثی هستند که نویسنده در این کتاب به آنها پرداخته است.
وی در نهایت نتیجه می گیرد عالمان امامی به نحو جدی در تمام دوره صفویه با جدیتی تمام از صفویه حمایت کرده و نقش مهمی در تثبیت آن به عنوان دولتی زمینه ساز ظهور قایم داشته اند. مهاجرت مجدد برخی از عالمان مهاجر پس از حضور در دربار صفویه علل مختلفی داشت و گاه ناشی از مسایل و رقابت های درونی خود عالمان تمایل به زندگی در زادگاه خود خاصه اگر شهرهای مورد بحث عتبات یا مکه و مدینه بوده است و نباید آن را دلیلی بر عدم پذیرش تشیع صفویان دانست.
رحمتی: محمدکاظم، شهید ثانی و نقش وی در تحولات دینی عصر نخست صفویه، تهران، بصیرت، 222 صفحه، 1393.
منبع: فرهنگ امروز