میراث مکتوب- سیزدهم شهریورماه سالروز تولد علیرضا شاپور شهبازی (۱۳۸۵-۱۳۲۱) پژوهشگر فقید تاریخ ایران باستان است. باستان‌شناس، تاریخ‌نگار، نویسنده و متخصص در باستان‌شناسی دوران ایران هخامنشی و استاد دانشگاه‌های شیراز، تهران، هاروارد، کلمبیا، گوتینگن و بنیان‌گذار بنیاد تحقیقات هخامنشی در سال ۱۳۵۲ بود. شهبازی یکی از مهم‌ترین پژوهشگران مطالعات ایران باستان بود که در سطح بین‌المللی، اعتبار و شهرت فراوانی داشت. به مناسبت زادروز این استاد فقید نگاهی خواهیم داشت به کتاب تاریخ ساسانیان.
کتاب تاریخ ساسانیان (برگردان بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و سنجش آن با تاریخ بلعمی) اثری یگانه و بی‌همتا درباره شاهنشاهی و دوران ساسانیان است که شادروان پروفسور شاپور شهبازی آن را پیش از درگذشت خود نگاشته است و با کوشش و همکاری خانواده شهبازی در سال ۱۳۸۹ خورشیدی و پس از پرواز آن زنده یاد به پارسی برگردان و چاپ و در شیراز رونمایی شده است.
زنده‌یاد شاپور شهبازی، باستان‌شناس، تاریخ‌نگار، زبان‌شناس و شاهنامه پژوه پرآوازه ایرانی است که در دانشگاه‌های ایران، آلمان و ایالت متحده آمریکا به سخنرانی تدریس و چاپ کتاب در زمینه ایران باستان به ویژه دوران شکوهمند هخامنشی پرداخته است.
شادروان استاد شهبازی در سیزدهم شهریور ماه ۱۳۲۱ خورشیدی در شهر شیراز و محله قصردشت زاده شد و به انگیزه زادروز این بزرگمرد که پرده از تاریکی‌های تاریخ باستانی ایران برداشت و با روشنگری‌های خویش راه را برای پژوهشگران و نویسندگان ایرانی و باختری (غربی) پس از خود هموار ساخت به معرفی یکی از مهم‌ترین و ارزنده‌ترین کتاب‌های او که تاریخ ساسانیان نام دارد، می‌پردازیم.
نخست در پشت پوشینه (جلد) کتاب می‌خوانیم: کتابی که در دست دارید نتیجه هفت سال پژوهش پیاپی نویسنده آن در تاریخ ساسانیان است که به دو منظور نوشته شده است: نخست شناساندن وجهی از وجوه کتاب تاریخ طبری، دو دیگر روشن‌تر کردن آن دوره تاریخی در پرتو سرچشمه‌های (منابع) دیگر و پژوهش‌های تاریخ‌نگاران متاخرتر.
طبری تاریخ ساسانیان را به گونه جزیی از تاریخ عمومی و در خلال روایات مربوط به تیره‌های (قوم‌ها) گوناگونی آورده است که از اواخر دوره «ملوک‌الطوایف» تا روی کار آمدن اسلام در این سرزمین می‌زیسته‌اند.
نویسنده خود درباره اهمیت کارش چنین می‌گوید: آرمان من این بوده است که با توجه به پژوهش‌های تاریخی و زبان‌شناختی و باستان‌شناختی یکصد ساله گذشته، سخنان طبری را در باب تاریخ ساسانیان یک جا گردآورم و به دقت هر چه تمام‌تر به پارسی برگردانم و با توضیحات کامل به دست خوانندگان بسپارم تا هم ارزش واقعی کار طبری روشن شود و هم با آنچه دانش کنونی درباره ساسانیان آشکار کرده است بازگفت (نقل) روایات کهن در سخنان وی را بسنجم و توضیحی بر مطالبی که به کوتاهی آورده بیفزایم، یا در مواردی نادرستی‌هایی را که از اسناد دیگر به نوشته وی راه یافته بازنمایی و تصحیح کنم.
شادروان شاپور شهبازی به انگیزه دانش گسترده، سخت‌کوشی و مهم تر از همه، شناخت او از متن یعنی اینکه، متن را به خوبی می‌شناخت و سره را از ناسره تشخیص می‌داد و همچنین آشنایی با دانش باستان‌شناسی و زبان‌شناسی و با ژرف‌نگری و تجزیه و تحلیل داده‌ها، توانسته است به خوبی تاریخ دوران ساسانیان را روایت کرده و اثری یگانه و ماندگار را بیافریند که برای همه نویسندگان، پژوهشگران و علاقمندان به دوران شکوهمند ساسانی در ایران و برون از مرزهای ایران نه تنها سودمند باشد، بلکه بدان نیازمند بوده و مورد استناد همه کارشناسان است.
از سویی، زنده یاد استاد شهبازی به انگیزه چیرگی به زبان های انگلیسی، آلمانی، پهلوی ساسانی، آرامی و غیره در این دفتر ارزشمند از سرچشمه‌های گوناگون زبان های دیگر بهره برده است و همین ارزش کار او را دوچندان کرده است.
دیگر موردی که بر اهمیت بیش از پیش کتاب تاریخ ساسانیان می‌افزاید و مورد استناد همه کارشناسان بوده و هست و خواهد بود بهره‌گیری از همه نوشته‌ها و دیدگاه‌های کهن از تاریخ طبری، بلعمی، مسعودی، دینوری و …تا نوشته‌های ارمنی، سریانی، مسیحی و هر متنی که درباره این دوره از تاریخ ایران نگاشته شده است.
شاهنامه فردوسی نیز از جایگاه والایی در این کتاب برخوردار است و هر جا نیاز بوده از آن دفتر سودمند بهره برده شده است.
آنچه کتاب تاریخ ساسانیان را ارزشمندتر کرده، بهره‌گیری از همه نوشته‌ها، جستارها و کتاب هایی است که باختریان از یک صد سال گذشته تا زمان چاپ کتاب در این زمینه نگاشته‌اند. از جمله آثار نولدکه، کریستن سن، مری بویس و غیره است. همچنین سکه‌شناختی نیز در این کتاب از جایگاه بالایی برخوردار است. و همه اینها بیانگر دانش گسترده، پشتکار بالا و ژرف‌نگری و نگاه عمیق او به تاریخ ایران باستان است.
باید دانست زنده‌یاد استاد شهبازی هرکجا نیاز بوده نوشتارهای کهن و نوین را تجزیه و تحلیل کرده و درستی یا نادرستی آنها را آگاهانه و عالمانه بازگفته است.
شادروان پروفسور شهبازی با نگاهی ریزبینانه و موشکافانه در کتاب تاریخ ساسانیان دست به نگاشتن تاریخ یکی از مهم ترین دوران باستانی ایران زده و خواننده را با فراز و نشیب های این دوران آشنا کرده است. همچنین همان گونه که استاد در تاریخ هخامنشیان پرآوازه و زبانزد همه کارشناسان ایرانی و باختری است و دست به نظریه پردازی‌های عالمانه زده، در تاریخ ساسانیان نیز با قدرت تخیل بالا و نظریه پردازی‌های عالمانه خود راه را برای خواننده باز کرده و گشوده است. باید دانست استاد شهبازی در دوران ساسانیان نیز از کارآزموده و چیره‌دست‌ترین کارشناسان جهان است و کتاب تاریخ ساسانیان پیشکشی است بر هر آنکس که دنبال حقیقت است و جوینده دانش. و به دید نگارنده یک سر و گردن از همه کتاب‌هایی که تا کنون به زبان پارسی چاپ شده و نگارنده از آن آگاه است و خوانده، بالاتر و برتر است.
کتاب تاریخ ساسانیان (برگردان بخش ساسانیان از کتاب تاریخ طبری و سنجش آن با تاریخ بلعمی) ترجمه، تحقیق و تعلیقات از شاپور شهبازی در مرکز نشر دانشگاهی در سال ۱۳۸۹ خورشیدی به چاپ رسیده است و امیدواریم خانواده بزرگ شهبازی همانند دیگر آثار استاد بتوانند بزودی به چاپ دوباره آن همت گمارند.
شاپور شهبازی در شهریورماه ۱۳۲۱ خورشیدی در شهر شیراز زاده شد و در تیرماه ۱۳۸۵ خورشیدی بر اثر سرطان معده در گذشت و پیکرش در بخش نام آوران (مشاهیر) مجموعه تاریخی و فرهنگی آرامگاه حافظ شیرازی به خاک سپرده شد. روانش شاد و سرای روشنایی جایگاهشان باد. ایدون باد.
سیاوش آریا – پژوهشگر تاریخ ایران و میراث فرهنگی
منبع: ایبنا