رونمایی از کتاب دوجلدی «کشاف (فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه‌های یمن)»

این مراسم رونمایی با حضور جمعی از پژوهشگران و فعالان حوزه نسخه‌های خطی، بعدازظهر یکشنبه، 7 بهمن‌ماه 1403، در محل دفتر نمایندگی آستان قدس رضوی در قم برگزار شد.

در این مراسم، عبدالکریم کرمانی، مؤلف کتاب کشاف گفت: طاووس یمانی یک عنوان کلی و مشتمل بر چند مجموعه نسخه‌ خطی است که در دار المخطوطات صنعاء در کشور یمن نگهداری می‌شود. یکی از این مجموعه‌ها به‌صورت میکروفیلم و مجموعه دیگری نیز به صورت عکسبرداری شده مشتمل بر 408 جلد بزرگ، تهیه شده است.

وی ادامه داد: این مجموعه میکروفیلم نیز شامل 1046 عنوان از نسخه‌های خطی کتابخانه‌های یمن است که در طی 4 دهه، از دهه 50 تا دهه 80 میلادی تهیه شده است.

کرمانی افزود: با همکاری میان وزارت فرهنگ جمهوری یمن و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، یک نسخه از این مجموعه میکروفیلم‌ها در سال 1379 در اختیار ایران قرار داده شد. با همکاری این دو وزارتخانه و کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی(ره)، فهرستی از این میکروفیلم‌ها تهیه و همان سال در تهران منتشر شد. این فهرست پس از مدت کوتاهی در قم نیز تجدید چاپ شد.

وی به برخی از ایرادات این فهرست و انگیزه خود برای تهیه فهرست جدیدی از این مجموعه میکروفیلم اشاره و ادامه داد: کتاب کشاف در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش نخست شامل اطلاعات تفسیری و اساسی نسخه‌های خطی است. به هر عنوان نسخه، یک صفحه کامل اختصاص داده شده که در این صفحه، در یک جدول اطلاعات ریز نسخه و دو عکس از صفحات اول و آخر نسخه، درج شده است.

این مؤلف با بیان اینکه کتاب دو جلدی کشاف مشتمل بر 10 فهرست است، گفت: جلد اول این اثر شامل 314 عنوان نسخه خطی در 619 صفحه و جلد دوم آن حاوی 380 عنوان نسخه خطی در 875 صفحه است.

کرمانی با تأکید بر اینکه فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی، کاری زمان‌بر و طاقت‌فرسا است، تصریح کرد: ناخوانا بودن بسیاری از متون این نسخه‌ها، نداشتن عنوان و نام مؤلف، بهم‌ریختگی شماره صفحات برخی از نسخه‌ها، جابه‌جایی صفحات و…، برخی از مشکلاتی است که در مسیر تنظیم این فهرست پشت سر گذاشتم.

وی افزود: به منظور تکمیل اطلاعات این نسخه‌های خطی و اطمینان از درستی اطلاعات، به بیش از 200 منبع کتاب‌شناسی اعم از کتاب، مجلات، مقالات، دیگر نسخه‌های خطی و پایگاه‌های الکترونیکی، مراجعه کردم.

اقدام ارزشمند و محققانه مؤلف اثر

حجت‌الاسلام سید صادق حسینی اشکوری، رئیس مجمع ذخایر اسلامی نیز در این مراسم با اشاره به سابقه فعالیت‌های مؤلف کتاب کشاف در حوزه فهرست‌نویسی، اظهار کرد: کرمانی با تألیف این کتاب، اقدامی ارزشمند انجام داده و اهتمام وی در این حوزه قابل تقدیر است.

وی افزود: نگاه مؤلف در این اثر، نگاه یک محقق است و اگرچه کتاب در نگاه اول برخی از اطلاعات همچون آرایه‌های ظاهری را ندارد، اما این موضوع نیز قابل دفاع است. از یک طرف، تصویرهای نسخه‌ها، قابل تشخیص نبودند و حتی در برخی آثار عنوان به شنگرف نیست. از طرف دیگر، چون فهرست مصور است، بسیاری از نیازهای محققان برطرف می‌شود.

رئیس مجمع ذخایر اسلامی از مُجدول بودن فهرست، ویرایش فنی خوب آن و تقسیم‌بندی موضوعات اثر به دو دسته اصلی و فرعی، به‌عنوان منتخبی از مزایا و نکات مثبت کتاب کشاف نام برد و بر برطرف کردن برخی ایرادات از جمله لزوم جداسازی بین انجام و انجامه، تأکید کرد.

ضرورت تبدیل کتابخانه رضوی به قطب فرهنگی جهان اسلام

همچنین حجت‌الاسلام رضا مختاری، مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه بیان کرد: تهیه فهرست نسخه‌‌های خطی، اولین و ضروری‌ترین قدم در مسیر پژوهش برای دسترسی به منابع است.

وی اضافه کرد: امروزه علاوه بر تهیه فهرست از آثار جدید باید نسخه‌های خطی که در گذشته فهرست‌نویسی شده است را مورد بررسی مجدد قرار داد؛ چراکه در آنها ایرادات بسیاری وجود دارد.

مختاری گفت: اگرچه تهیه فهرست‌های موضوعی مزایایی دارد، اما در عصر حاضر بهتر است فهرست‌ها از حالت موضوعی خارج شده و فقط در صفحات پایانی آنها موضوعات نیز درج شود.

وی با اشاره به برخی از معایب تهیه فهرست‌های نسخه‌های خطی براساس موضوع، ادامه داد: برای برطرف شدن این مشکلات پیشنهاد می‌شود آثار خطی براساس چینش در کتابخانه فهرست شود.

مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه همچنین ابراز امیدواری کرد که فهرست تمامی آثار خطی در کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی اعم از کتابخانه وزیری یزد، کتابخانه ملی ملک تهران و…، تهیه شود. همچنین این آستان مقدس، اجازات کتابخانه‌های دیگر را نیز منتشر کند.

وی خاطرنشان کرد: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی باید به قطب فرهنگی جهان اسلام تبدیل شود به‌طوری که هر محققی در جهان اسلام، نسخه خطی نیاز داشت، آن را از این کتابخانه پیگیری کند. همچنین این کتابخانه باید به مناسبت‌های مختلف با هدف معرفی منابع گنجینه رضوی از رؤسای کتابخانه‌های کشورهای اسلامی دعوت کند.

همچنین در این مراسم، ابوالفضل حسن‌آبادی، مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که دبیری نشست را برعهده داشت، مطالبی درباره سابقه فهرست‌نویسی کتاب‌های کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی از دوره صفویه تا کنون، پیشگامی آن در این حوزه و توجه ویژه این کتابخانه به دسترس‌پذیری محققان به نسخه‌های خطی گنجینه رضوی، عنوان کرد.

گفتنی است، کتاب«کشاف (مخطوطات الطاووس الیمانی لدار المخطوطات فی صنعاء)» در دو جلد؛ جلد اول با بهای 9 میلیون و 500 هزار ریال و جلد دوم با بهای 12 میلیون و 500 هزار ریال، در شمارگان 200 نسخه، توسط انتشارات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در سال 1403 منتشر شده است.

منبع: کتابخانه آستان قدس رضوی