میراث مکتوب – سلطانعلی خان مینای زند شیرازی متخلص به «مینا» از شاعران قرن سیزدهم هجری است. پدرش رضاعلی خان از احفاد امرای زندیه بوده که پس از انقراض دولت زندیه در شیراز مانده و مشغول خدمت شده‌اند.
تاریخ تولد او مشخص نیست؛ چراکه در هیچ‌یک از تذکره‌های موجود ذکری از این مطلب به میان نیامده است؛ اما در همۀ این منابع تاریخ وفات او را 1302 هجری قمری در تهران نوشته‌اند. اگر قصیدۀ شکوائیه‌ای را که در آن به 24 سالگی خود اشاره می‌کند، مربوط به قبل از راه یافتن به جمع همراهان و ملتزمان حسام السلطنه فرض کنیم، باید تولد او حدوداً پیش از 1250 قمری روی داده باشد. او در یکی از سروده‌ها به تحصیلات ابتدایی خود اشاره کرده است. از دورۀ تعلیمات صوفیانه هم مدح میرزا مرشدقلی به عنوان «پیر دبستانش» یاد نموده است.
در تذکرۀ حدیقة الشعرا در ادامۀ معرفی «مینا» چنین آمده است: «وی از ابتدای عمر طبع و شوری داشت. تحصیل قلیل کرده و قدری از اوقات صرف نوکری نموده، در حدود سال 1280 به رکاب شاهزادۀ نامدار حسام السلطنه در خراسان پیوست و در خدمات جزئیه مناسبه منسوب شد. بعد از آن دیگر ملاقاتش نکرده تا در 1295 با لباس فقر به کرمانشاهان آمد. مجدداً منظور نظر مرحمت گردید. حکم شد که ترک کسوت فقر گوید و در جرگۀ چاکران ملتزم گردد».
مینا از جرگۀ شاعران بازگشتی است که غث و سیمین به وفور در شعر او دیده می‌شود و این نکته از دید تذکره‌پردازان قدیم پنهان نمانده است. تذکرۀ شعاعیه با دیدی انتقادی چنین در باب شعرش گفته است: «پایۀ شعرش نه به غایت کوتاه و نه به نهایت بلند است، دیوان غیرمرتب و مشوشی از او حاضر است و نگارنده بر آن ناظر، اگرچه طبعش روان است؛ اما بیشتر اشعارش شایگان است. یکی دو قصیده به طرز قصاید مصنوعه سیدذوالفقار و سلمان و اهلی دارد. ای کاش چنان اشعاری نگفته بود و در مقابل آن دُرهای دَری چنین خزفی نسفته بود».
او در برخی موارد به اشعار هزل و هجو پرداخته است، به گونه‌ای که دیوان او حدود 126 بیت هزلیات دارد به صورت پیوسته در قالب‌های قصیده و غزل که به دلیل شدت رکاکت از متن تصحیح شده، حذف شده است. ولی حدود ده بیت حذف‌نشدنی بین ابیات وجود دارد که به جای آن واژه‌ها از نقطه‌چین استفاده شده است. برخی از اهاجی او در قصایدی است که متأسفانه با مدح ائمۀ اطهار همراه بوده است.
آثار مینای شیرازی را می‌توان موارد ذیل برشمرد: 1. دیوان که شامل انواع قالب‌های شعری و در حدود 3026 بیت است. 2. اثر دیگر وی «سلطانیه» است که به به عنوان نسخۀ غیراساس در تصحیح این دیوان استفاده شده است. این اثر در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و در ایام حکومت والی خراسان حسام السلطنه مراد میرزا سروده و در اصل تقدیم به او شده است.3. قصیده‌ای در مدح ناصرالدین شاه. این قصیده در 15 برگ و به نسخۀ خطی موجود است.
دیوان اشعار وی دربردارندۀ قصاید، غزلیات، رباعی، مثنوی، مقطعات، ترکیب‌بند، ترجیع‌بند، مسمط و مراثی است.
فهرست مطالب کتاب:
مقدمه
بازگشت ادبی
مینای شیرازی
آثار مینای شیرازی
نسخه‌شناسی دیوان مینا
متن دیوان
سلطانعلی‌خان مینای شیرازی، دیوان مینای شیرازی، مصحح: حسین مسجدی، فاطمه زمانی قورتانی، تهران، منشور سمیر با همکاری انجمن تاریخ پژوهان مراغه، 228 صفحه، 1393.
منبع: کتابخانه تخصصی ادبیات