میراث مکتوب- «دیروزِ دانش» (چهارده مقاله در تاریخ علم) نوشته غلامعلی حدادعادل از سوی نشر هرمس منتشر شد.
دکتر حداد عادل در پیش‌گفتاری که بر این اثر نوشته است، آن را حاصل یک بازۀ زمانی دانسته و آورده است: «قدیمترین مقاله «نجوم در فلسفه ارسطو» است که آن را در سال ۱۳۵۰ یعنی در دوران اشتغال به تحصیل در دورۀ کارشناسی‌ارشد نوشته‌ام و تازه‌تر از همه مقاله نسبتاً مفصل «انگیزه‌های دینی مسلمانان در آموختن علوم اوایل» است که در سال ۱۳۹۹ تألیف شده است».
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی موضوعات کتاب «دیروزِ دانش» را مباحثی شامل کلیات تاریخ علم و تاریخ علم به‌طور کلی و تاریخ علوم یونانی از قبیل طب و نجوم و نیز علم در دورۀ اسلامی و در ایران و نجوم کوپرنیکی عنوان کرده است.
در این اثر مقاله‌های مفصل «معرفی اجمالی چهره‌های مؤثر در تاریخ علم در ایران معاصر» و «انگیزه‌های دینی مسلمانان در آموختن علوم اوایل» – که اختصاصاً برای درج در این کتاب تألیف شده‌اند – و نیز مقاله‌های «کتاب در فرهنگ ایران»، «علم در ایران»، و «رَبع رشیدی» – که قبلاً به نگارش درآمده بوده، ولی منتشر نشده‌اند- برای نخستین‌بار منتشر می‌شوند.
حداد عادل در ادامه پیش‌گفتار کتاب‌ها و مقالات علمی را به سه بخش تقسیم کرده است. بخش نخست را آثار تخصصی و فنی تاریخی علم می‌داند و بخش دوم را آثاری ارزیابی می‌کند که برای مردم باسواد جامعه تألیف شده است. بخش سوم آثاری را در بردارد که بینابین گروه اول و دوم است. یا این دسته‌بندی مجموعه مقالات این کتاب از گروه سوم است.
رئیس بنیاد دایرهالمعارف اسلامی خود را نه متخصص علم بلکه علاقه‌مند به تاریخ علم می‌داند و می‌نویسد: «او (حداد عادل) در این حوزه از دانش، در مقایسه با متخصصان «حرفه‌ای»، «آماتور» است و اینک می‌خواهد در این مقدمه با ذکر خاطراتی از یک دوران شصت‌و‌پنج ساله، یعنی از نخستین سالی که قدم به دبیرستان نهاده، مروری بر تعلق خاطر خود به تاریخ علم داشته باشد».
حداد عادل در کتاب «دیروز دانش» ابتدا به معرفی اجمالی چهره‌های مؤثر در تاریخ علم در ایران معاصر پرداخته و سپس با طرح سؤالی با عنوان «فایدۀ تاریخ علم چیست؟» در صدد پاسخگویی به آن برآمده است. «علم در ایران» و «آشنایی ایرانیان با علوم جدید» دیگر بخش‌های این اثر است.
خوانندگان در ادامه مطالعه این کتاب مقاله «کتاب در فرهنگ ایران« را از نظر می‌گذرانند. وی در این مقاله کتاب را مولود فرهنگ در ایران می‌داند و هم مولّد آن و هم بهترین مجرای انتقال آن. کتاب آیینه علم و اخلاق و هنر و دین هر جامعه است؛ آینه‌ای که در آن وضع زندگی مرم در طول تاریخ و در گستره جغرافیا مشخص می‌شود. بر این اساس می‌توان گفت ارزیابی فرهنگ ایران هم از طریق کتاب کاری منطقی است.
«دفاع از طب سنتی»، «رصدخانه مراغه»، «رَبع رشیدی» و همچنین «انگیزه‌های دینی مسلمانان در آموختن علوم اوایل» دیگر مقاله‌های این کتاب است.
حداد عادل در ادامه تدوین این کتاب «نجوم در فلسفه ارسطو»، « بحثی کوتاه درباره مبانی فلسفی آرای کوپرنیک و کپلر در نجوم جدید» و نیز «قطب‌الدین شیرازی» در کنار مقاله «جایگاه ابوالقاسم قربانی در تاریخ‌نگاری علم در ایران» و «در شرق هم خبری هست» را برای خوانندگان مهیا کرده است.
انتشارات هرمس کتاب «دیروزِ دانش» را به بهای ۱۸۸ هزار تومان منتشر و راهی بازار کتاب کرده است.
مریم مرادخانی