میراث مکتوب – در هجونامۀ منسوب به فردوسی سه بیتِ معروف وجود دارد که ضبط اصلیِ آن ها مطابق با کهن ترین منابع چنین است:
درختی که تلخ آمد او را سرشت ور از جوی خُلدش به هنگامِ آب
سرانجام گوهر به کار آورد گرش درنشانی به باغ بهشت
به بیخ انگبین ریزی و شیرِ ناب همان میوۀ تلخ بار آورد
این سه بیت که به احتمالِ بسیار، بر الگوی دو بیت از آفرین نامۀ بوشکور بلخی ساخته شده، به دلیلِ شهرتِ انتساب به فردوسی و هجونامۀ نامدارِ او بسیار مورد توجّه و تقلیدِ شعرای دیگر قرار گرفته است؛ به طوری که می توان آن را یکی از پرتقلیدترین قطعاتِ شعریِ منسوب به فردوسی و حتّی تاریخ شعر فارسی دانست. قدیمی ترین استقبال از این سه بیت در فرامرزنامۀ بزرگ (اواخر قرن پنجم) است و پس از آن از سدۀ هشتم و نهم به بعد، گویندگانِ مختلف به نظیره گوییِ آن برخاسته اند که مشهورترینِ آن ها چهار بیتِ هاتفی جامی است. در این مقاله چهارده نمونه از تقلیدها و قطعاتِ مشابهِ سه بیتِ منسوب به فردوسی، به ترتیبِ تاریخی معرّفی و بررسی شده است.
متن کامل این مقاله نوشتۀ سجاد آیدنلو که در نشریۀ جستارهای ادبی سال ۴۹، شماره ۱۹۳،(۱۳۹۵) منتشر شده است اینجا بخوانید.