بحران معنوی در عالم مدرن سبب شده است که مسئله‌ی معنویت به عنوان مسئله‌ای اساسی هم به صورت مستقل و هم از حیث نسبتی که با ادیان دارد، در جهان طرح شود.
میل جویندگان به دانستن درباره‌ی معنویت در ادیان، ناشران متعددی در غرب را بر آن داشت که به چاپ کتاب‌هایی مرتبط با این موضع همت گمارند و بابی را در آشنایی با سنن مختلف و معنوی در ادیان و آیین‌های مختلف از ادیان ابراهیمی تا هندو و تائویی بگشایند.
از جمله آثار منتشره در این باره مجموعه معنویت در جهان: تاریخ دانشنامه‌ای جست‌وجوی دینی[۱] با عنوان فرعی دانشنامه‌ی معنویت جهانی است که عرفان و حکمت معنوی نوع انسان را شرح می‌دهد. این مجموعه که شامل بیست و پنج جلد است و چاپ ان از سال ۱۹۹۱ میلادی آغاز شده است زیرنظر گروهی از اساتید متخصص در ادیان مختلف جهان همچون میرچا الیاده، سید حسین نصر، استیون کتز، جاکوب نیدلمان، آنه ماری شیمل و هیوستون اسمیت و نظارت کلی اِوِرت کازینز تألیف شده است.
کتاب حاضر، ترجمه بخش اول جلد بیستم از یک مجموعه‌ی بیست و پنج جلدی، زیرعنوان معنویت در جهان: تاریخ دانشنامه‌ای جست‌وجوی دینی است که به کوشش دکتر سید حسین نصر گردآوری، تدوین و تألیف شده است. این کتاب سیری گسترده و متنوع در عرصه‌ی معنویت اسلامی است، آنگونه که در تصوّف و عرفان آشکار شده است و به جلوه‌های گوناگون آن در طریقه‌های مختلف عرفانی و همچنین به بررسی تاریخ، اندیشه‌ها، آداب، آثار و تأثیر این طریقه‌ها در جهان اسلام می‌پردازد.
نوشته‌ی حاضر، تلاش عده‌ای از اندیشمندان مسلمان است که بیشتر تمرکز آن، بر مباحث تاریخ عرفان و تصوف، به ویژه سلسله‌های موجود آن در مناطق مختلف جهان است و هر یک از نویسندگان اندیشمند آن، بر اساس مطالعات و زاویه‌ی دین خویش، مسئله‌ای را مورد تحقیق قرار داده‌اند تا در عصر خلا معنویت در جهان بتوان چراغی فراروی انسانیت قرار داد و آنان ار به سوی حق مطلق فراخواند. بشر تنها یک راه پیش‌روی خود دارد و آن هم توحید ناب محمدی (ص) است.
این کتاب درباره‌ی معنویت اسلامی است که بیش از همه در تصوف و عرفان آشکار شده است؛ تصوف و عرفان بر جنبه‌ی باطنی اسلام متمرکز است و بنا به گفته دکتر نصر در همین کتاب «قلب پیام اسلامی است که همانند قلب جسمانی از نگاه ظاهری نهان است.»
فهرست مطالب کتاب:
پیش گفتار
مقدمه مجلدات مجموعه معنویت در جهان
مقدمه کتاب
اهمیت معنوی پیدایش و گسترش سلسله‌های صوفیه/ دکتر سید حسین نصر
سلسله قادریه (تأسیس سلسله و ویژگی‌های آن)/ خالق احمد نظامی
شاذلیه و تصوف در شمال آفریقا/ ویکتور دنر
ابن عربی و مکتب او/ ویلیام چیتیک
«مقاله ضمیمه» ابن عربی و مکتب او
نجم الدین کبری و مکتب تصوف آسیای مرکزی/ محمد عیسی ولی
مولوی و مولویه/ ویلیام چیتیک
چشتیه/ سید اطهر عباس رضوی
شاه نعمت‌الله ولی و طریقه‌ی وی/ شهرام پازوکی
سلسله‌ی نقشبندیه/ خالق احمد نظامی
تصوف در مصر و خاور عربی/ عبدالله اشلیفر
تصوف و معنویت در ایران/ سید حسین نصر
تصوف و زندگی معنوی در ترکیه/ آنه ماری شیمل
یادداشتی درباره سلسله خلوتیه – جراحیه/ شمس فریدلندر
تصوف در شبه قاره هند (سلسله ها و شعر معنوی به زبان‌های محلی)/ سید اطهر عباس رضوی
تصوف در جهان ملایو و اندونزی/ عثمان بن بکر
تصوف در آفریقا/ عبدالرحمن ابراهیم دُی
جوانمردی/ سید حسین نصر
شرح حال مختصر نویسندگان مقالات
نمایه
در تاریخ اسلام، معنویت اسلامی بیش از همه در تصوف آشکار شده است که حافظ طریق باطن بوده است. لذا بخش اعظم این مجلد به تصوف و تعالیم، اعمال، آثار و تاثیر سلسله‌های صوفیه اختصاص داده شده است. از تصوف و سلسله‌های صوفیه چندین شرح حال به زبان‌های اروپایی موجود است، اما غالب این آثار به حقیقت معنوی تصوف نمی‌پردازند. کتاب حاضر نخستین بررسی کامل تصوف به زبان انگلیسی است که به شرایط معنوی متفاوت سلسله‌های صوفیه و اهمیت معنوی تعالیم ایشان می‌پردازد.
این بررسی، کامل یا جامع نیست اما کل جهان اسلام را دربر می‌گیرد. با توجه به گستردگی جهان اسلام و تاریخ دیرینه تصوف و تاثیر عظیم آن بر هنر و اندیشه و همچنین زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مسلمانان از نیجریه تا فیلیپین و از چین تا آلبانی، بدیهی است که این بررسی جامع و کامل نباشد. لذا بر آن شدیم که شماری از فصل‌ها را به برخی از مهم‌ترین سلسله‌های صوفیه، از قبیل قادریه و نقشبندیه اختصاص دهیم تا صبغه خاص و ماهیت معنوی ایشان را توضیح دهیم. انتخاب سلسله‌ها براساس قدمت، گستره جغرافیایی تحت نفوذ و تاثیر فراگیر فرهنگی و دینی آن‌ها بود. متاسفیم از اینکه محدودیت فضا مانع از گنجاندن شماری از سلسله‌ها از قبیل رفاعیه و تیجانیه شد که پیروان بسیاری نیز داشته‌اند، به هر حال انتخاب‌ها به سختی صورت گرفت.
درباره برخی از این سلسله‌ها در قسمت دوم بخش اول بحث می‌شود که به تصوف در مناطق مهم جهان اسلام می‌پردازد. این تحقیق منطقه‌یی که به تکمیل بررسی سلسله‌های خاصی می‌انجامد، خصوصیات ویژه هر سلسله را در سراسر مرزهای قومی ظاهر می‌سازد؛ بررسی این مناطق، عوامل بومی قومی، اجتماعی و فرهنگی‌ای را آشکار می‌کند که طی قرن‌ها بر مظاهر معنویت اسلامی سایه افکنده است. متاسفانه، بیشتر به دلیل دیدگاه‌های متفاوت مقاله نویسان این مجلد که از محیط‌ها و مناطق گوناگون بودند، به همه سرزمین‌های جهان اسلام با نظم و دقت یکسان پرداخته نشده است. از اسلام در چین باید صرف نظر می‌شد؛ زیرا پیدا کردن یک محقق که از داخل به این موضوع بپردازد و از آزادی بیان نیز برخوردار باشد ممکن نبود. لذا مجلد کنونی ناخواسته مروج عدم توجه به تحقیقات رایج درباره زندگی معنوی، دینی و فرهنگی مسلمانان در چین است که از نظر تعداد یکی از مهم‌ترین جوامع اسلامی در جهان هستند.
«جلوه‌های معنویت در جهان اسلام (طریقه‌های عرفانی)» به تهیه و تدوین دکتر سید حسین نصر و ترجمه فاطمه شاه‌حسینی توسط انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در در ۶۰۸ صفحه در قم منتشر شده است.