میراث مکتوب – دفتر پیش رو، متن تصحیح شده باب سوم شاهد صادق است در عقل و علم و عیب و هنر و آنچه مناسب است به این، که مؤلف آن را در هشتاد فصل تنظیم کرده است.
با مراجعه به متن‌های برجای مانده، در می‌یابیم که در شبه قاره هند، دانشنامه نگاری چنان رواج نداشته است که تذکره نویسی. با این حال دانشنامه‌های موجود، در بررسی تاریخ علم و فرهنگ این سامان، از اهمیت بسزایی برخوردارند. از جمله ویژگی‌های مهمّ این آثار، امتزاج فرهنگ و محیط علمی و ادبی هند و ایران در آنها است. اغلب مؤلفان این دانشنامه‌ها، بخشی از حیات علمی خود را در ایران و بخشی را در هند گذرانده‌اند و یا به رغم اینکه هند زادگاه آنها است و در این سامان بالیده‌اند، اما در محیط ادبی – فرهنگی مهاجر ایرانی به هند رشد کرده‌اند. در نتیجه، اطلاعاتی که در دانشنامه‌هایشان به ما منتقل می‌کنند، برآیندی است از روند آموزش و تاثیر پذیری‌شان در این دو گستره فرهنگی و علمی و ادبی.
شاهد صادق دایرةالمعارفی عمومی نگاشته میرزا محمدصادق مینای آزادانی اصفهانی است که به سال 1059 هجری در پنج باب به نام شاه شجاع (نقش بالا)، فرزند شاه جهان امپراتور هند، تألیف شده است. این اثر که درباره علوم متداول زمان مولف اطلاعات ارزشمندی دارد، همچنین حاوی مطالب مهمی در رابطه با حیات اجتماعی آن دوران است. شاهد صادق از جمله دانشنامه‌هایی است که در ایران و هند با اقبال فراوانی مواجه شد و وجود بیش از بیست نسخه خطی از آن به رغم تعداد زیاد صفحاتش، گواه روشنی بر این ادعا است.
این دانشنامه به اعتبار شمول مطالب و شیوه نگارش آن دانشنامه‌ای عمومی است.
دفتر پیش رو، متن تصحیح شده باب سوم این کتاب است در عقل و علم و عیب و هنر و آنچه مناسب است به این، که مولف آن را در هشتاد فصل تنظیم کرده است.
در تصحیح پیش‌رو از میان نسخه‌های موجود سه دوره مورد بررسی قرار گرفته است و نسخه‌های زیر مورد برای تصحیح برگزیده شده است:
– نسخه شماره 9575 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
– نسخه شماره 5028 کتابخانه مجلس
– نسخه شماره 770 کتابخانه مجلس
– نسخه شماره 352 کتابخانه دانشگاه میشیگان
که نسخه کتابخانه دانشگاه میشیگان به تاریخ کتابت 1297 نسخه اساس قرار گرفته است.
این کتاب با مقدمه، تصحیح و تحقیق گلاله هنری از سوی مجمع ذخائر اسلامی قم و موسسه ابن سینا برای پژوهش در تاریخ اندیشه در بن در سال 93 و در 514 صفحه منتشر شده است.
منبع: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی