در این کتاب نشان داده شده است که این ادب عربی است که در بسیاری از مضامین حکمی خود خوشه‌چین خرمن فرهنگ و ادب ایرانیان باستان است.
محققان معتقدند که میل و گرایش ایرانیان به پند و اندرز به قبل از ظهور زرتشت برمی‌گردد زیرا در پندهای هوشنگ آمده است: «فَاِنَّ أَفضَلَ مَا أُعطِیَ الْعَبدُ فِی الدُّنیَا الحِکْمَهُ» (ابن مسکویه): بهترین چیزی که در دنیا به بنده داده میشود حکمت است.
عشق ایرانیان به حکمت و اندرز آنقدر مشهور است که «کریستین سن» آن را از ویژگیهای این قوم میداند و علّت زحمات و رنجهای برزویهی طبیب را که به دستور انوشروان برای به دست آوردن کتاب «کلیله و دمنه» با خطر و هزینهی بسیار به هند سفر کرد، علاقه‌ی آنان به اندرزها و پندهای موجود در این کتاب میداند. عبدالرّحمان بدوی در مقدّمه کتاب الحکمه الخالده علّت انتساب بسیاری از حکمتهای عربی را به ایرانیان، شهرت این قوم به حکمت و اندرز میداند.
در آثار به جا مانده از متون قدیم ایران علاوه بر متون دینی، پندهای بسیاری از خسرو انوشروان، اردشیر بابکان، شاپور پسر اردشیر، بهمن، هوشنگ و وزیرانی چون بزرگمهر دیده میشود. همچنین از شاهان افسانهای مثل فریدون، بهمن و دارا و نیز از حکیمانی مانند مهبود، مهآذر، آذرگشسب، برزمهر، شاپور، بهروز، هرمزدآفرید، نرسی و سینا برزین نام برده و اغلب پندهایی به آنها نسبت داده شده است.
از دیگر سو اهتمام به اندرزهای اخلاقی به منظور تنظیم هنجارهای اجتماعی و مبارزه با رفتارهای نادرست و زیان‌بار از ویژگیهای مردم مشرق‌زمین، به ویژه ایرانیان قبل از اسلام بوده است. پندهای اخلاقی در آموزه‌های دینی، وصایای شاهان و سخنان حکیمان و بزرگان ایران به شکل مکتوب در دستنوشته ها، ابزار و لوازم زندگی در همه‌جا دیده می‌شد از جمله: حاشیه ی فرش‌ها، کناره ی سفره ها، در میان ظروف، عصا، دیوارهای قصر، تخت شاهان، سنگ‌قبر، لوح‌های مکتوب، در مقبره ها، کمربند، بازو، تابلوهای طلا، انگشتر، طاق ایوان، حاشیه‌ی چادر و خرگاه، پرده، دیوار مجالس، تاج شاهان، سر در کاخ‌ها، صخره‌های بزرگ، سکّه، گنبد، تابوت زمامداران، دروازه ی شهرها.
یکی از جلوههای نفوذ همه‌جانبه‌ی فرهنگی ایرانیان به جهان عرب، ورود اقوال و سخنان حکیمانه‌ی آنان به فرهنگ عربی است، امثال و حکم ایرانی در قالب جملههای کوتاه و پرمغز که حاصل تجربه، عقلانیت و آموزه‌های دینی آنان است، در ابتدا به شکل شفاهی، سپس در لابلای متون عربی و بعدها به صورت مثلهای «مُولَّد» در کتب امثال عربی نمایان شد.
در منابع عربی بیش از هزار مضمون حکمی از ایرانیان باستان نقل میشود شاعران عرب در صدها بیت از اشعار خود متأثّر از حکمتهای ایرانی میشوند صالح بن عبدالقدوس به تنهایی هزار حکمت ایرانی را به لباس نظم درمی‌آورد و نام حکیمان ایـرانی زینت‌بخش اشعـار بسیاری از شاعران عرب میگردد.
در ایـن مجموعه مقـالات که در مجلات علمی – پژوهشی و دانشگاهی به چاپ رسیده است، نشان داده شده که بنا به قول مشهور «الفضل ما شهدت به الأعداء» بسیاری از مضامین حکمی که در شرح و توضیح متون ادب فارسی، عربی محسوب میشود اگر مدّعی نباشیم که ایرانی هستند دستکم باید بپذیریم که چنان در ایران باستان معروف و شناخته شده بوده و چنان نفوذی داشتهاند که مرزهای فرهنگی و جغرافیایی را در هم شکسته به فرهنگ و ادب عربی نفوذ کردهاند.
این اقوال حکیمانه پس از آنکه لباس عربی به تن کردهاند با چهرهای جدید به زادگاه خود بازگشته موجب شده‌اند عدّه‌ای گمان کنند که از فرهنگ و ادب عربی سرچشمه گرفته‌اند.
فهرست مطالب کتاب به این شرح است:
مقدّمه
مقایسه‌ی حکمت در شاهنامه و متون عربی قرن سوّم تا پنجم
جستاری در کشف ریشههای ایرانی مفاهیم مشترک حکمی متنبّی و فردوسی
تأثیر ترجمه‌ی عربی کلیله و دمنه در ادب عربی
ریشههای ایرانی امثال و حکم عربی موجود در شعر بهار
بررسی ریشههای ایرانی کلیله و دمنه
سیر حکمت از ایران باستان تا کلیله و دمنه و گلستان سعدی
مضامین شعر و ادب عربی در دیوان ایرج میرزا
تأملی در اندیشه‌های باستانی ایران و سیر آن در شاهنامه، ادب فارسی و ادب عربی
تأثیر پندهای انوشروان و بزرگمهر در گلستان سعدی
نکته‌ای درباره‌ی مقاله‌ی «تاج» در دایره المعارف بزرگ اسلامی
تأثیر اندیشه‌های اخلاقی ایران باستان در اشعار بابا افضل
نقبی به روشنایی در جستجوی امثال ایرانی در نظم عربی
دو کتابی که سعدی و ایرج میرزا نام آنها را فراموش کردهاند
کاوشی در جستجوی رشته‌های طلایی از ایران باستان تا نیما
تأمّلی در یک ضرب‌المثل ایرانی«الف را نمیگویم، جانم خلاص»
نگاهی به داستان کفشگر و انوشروان در کتاب خدمات متقابل
بازتاب عدالت ایرانیان قبل از اسلام در منابع عربی
تأمّلی در سرچشمه‌های حکمت در گلستان سعدی
نگاهی به پندهای ایرانیان باستان مکتوب بر ابزار و لوازم زندگی و اثر آن بر ادب فارسی و عربی
نگاهی به ضرب‌المثل «از مرگ خود چاره‌ای نیست»
بازتاب حکمت ایرانی در آثار سعدی
مجموعه مقالات تأثیر فرهنگ و ادب ایرانیان باستان در ادب فارسی و عربی نگاشته وحید سبزیان‌پور از سوی انتشارات یاردانش منتشر شده است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی