میراث مکتوب- امروز، یکم مارس، زادروز ایران‌شناس فقید روس، آلکساندر لئونُویچ گرونبِرگ‌ـ‌تسوِتینُویچ (1930ـ1995)، است. گرونبرگ یکی از زبان‌شناسان برجسته و تأثیرگذار قرن بیستم در مکتب لنینگراد در اتحاد جماهیر شوروی بود و تحقیقات مهمی دربارۀ اقوام و زبان‌های ایرانی شرقی انجام داد. اما متأسفانه آثار او برای بسیاری از محققان ایرانی و حتی بعضی از محققان غربی، که با زبان روسی آشنا نیستند، ناشناخته مانده است.
آلکساندر گرونبرگ در لنینگراد به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در رشتۀ زبان‌های ایرانی در دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه دولتی لنینگراد به پایان برد. رسالۀ دکتری او دربارۀ زبان تاتی بود و صورت نهایی آن در سال 1963 در کتابی با عنوان زبان تات‌های شمال آذربایجان در لنینگراد به طبع رسید. گرونبرگ، همچنین، در سفری به جنوب ترکمنستان در اواخر دهۀ 1950، موفق به شناسایی گروهی از مهاجران سیستانی‌تبار شد که نزدیک سرخس ساکن بودند و مجموعۀ بی‌نظیری از قصه‌ها و افسانه‌ها و سرودهای آنان را ضبط و گردآوری کرد. نتیجۀ این پژوهش، در دهه‌های بعد، در چند مقاله و یک کتاب با عنوان قصه‌ها و افسانه‌های سیستانی (ترجمه از فارسی به روسی)، با همکاری ایوان استبلین‌ـ‌کامنسکی، منتشر شد.
مهم‌ترین علاقۀ پژوهشی گرونبرگ بررسی و ثبت زبان‌های زندۀ شرق جهان ایرانی بود. پس از فارغ‌التحصیلی، مدت زیادی را در مناطق دورافتادۀ کوهستان‌های پامیر و هندوکش (جنوب تاجیکستان و شمال افغانستان کنونی) و نیز در ترکستان چین (ایالت شین‌ژیانگ کنونی) سپری کرد و در این مناطق به پژوهش‌های میدانی زبان‌شناختی و قوم‌شناختی پرداخت. در فاصلۀ سال‌های 1963 تا 1968، گرونبرگ به عنوان مترجمِ یک هیئت زمین‌شناسی، برای همکاری با وزارت معادن و صنایع افغانستان، عازم مناطق دورافتادۀ شرق کوهستان هندوکش شد و توانست چند گویش ناشناخته را در این مناطق ثبت و ضبط کند. دانشمندِ دیگرِ روس، ایوان استبلین‌ـ‌کامنسکی، نیز در مدت اقامت خود در جنوب کوهستان پامیر و شرق هندوکش پژوهش‌های مشابهی انجام داد. نتایج تحقیقات این دو ایران‌شناس روس در افغانستان، در دهه‌های بعد، در مجموعه‌ای سه‌جلدی با عنوان زبان‌های شرق هندوکش به انتشار رسید که هنوز از مهم‌ترین منابع شناخت زبان‌های این مناطق محسوب می‌شوند. جلد نخست (1972)، به قلم گرونبرگ، شامل فرهنگ لغات و دستور زبان مُنجی یا مُنجانی است. جلد دوم (1976)، محصول همکاری گرونبرگ و استبلین‌ـ‌کامنسکی، به واژگان و ساختار دستوری زبان وَخی اختصاص دارد. این جلد به فرانسوی نیز ترجمه شده و در دو مجلد در پاریس به چاپ رسیده است. نهایتاً، جلد سوم (1980)، به قلم گرونبرگ، به توصیف دستوری زبان کَتی می‌پردازد. همکاری دیگرِ این دو محقق روس تألیف کتابی با عنوان داستان‌های مردمان پامیر (مسکو، 1976) بود. این کتاب ترجمۀ روسی قصه‌های عامیانه‌ای است که هر دو محقق در طی پژوهش‌های میدانی خود در این منطقه گردآورده‌اند. گرونبرگ در اواخر عمر، طرح دستور زبان افغانی (پشتو) را تألیف و منتشر کرد (لنینگراد، 1987) که یکی از آثار مشهور اوست.
گرونبرگ تا پایان عمرِ نسبتاً کوتاهش در مؤسسۀ زبان‌شناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی در لنینگراد فعال بود. برای آگاهی بیشتر دربارۀ زندگی و آثار پژوهشی آلکساندر گرونبرگ، بنگرید به یادداشت مفصلی که دوست و همکار او، ایوان استبلین‌ـ‌کامنسکی، پس از درگذشت گرونبرگ در رثای او نوشت و در مجلۀ شرق‌شناسی پترزبورگ (شمارۀ 8، سال 1996) به چاپ رساند.
احسان شواربی
وین، یکم مارس 2021