میراث مکتوب – داستان نبرد رستم و اكوان دیو یكی از روایات مستقل و در عین حال كوتاهِ شاهنامه (186 بیت در تصحیح دكتر خالقی مطلق) است كه احتمالاً به دلیل این اختصار، كمتر از روایاتِ پهلوانی رستم، در ادب رسمی و عامیانه مورد توجه قرار گرفته است. 
با این حال ظاهراً اكوان دیو در سنت داستان های ایرانی نقش و حضور بیشتری داشته و نشانه هایی از این تنوع و تعدد را هرچند به صورت پراكنده و كلی می توان بازشناسی كرد. از جمله گویا افراسیاب و اكوان دیو- در مقام دو نیرو و نماینده اهریمن- با یكدیگر ارتباط- ها و همكاری هایی داشته اند كه برخی قراین و بازمانده های آن عبارت است از: جادو و افسون آموختنِ اكوان به افراسیاب در بیتی از شاهنامه، گذاشتن سنگ اكوان دیو به فرمان افراسیاب بر سرِ چاه- زندان بیژن، آمدن اكوان و نهادنِ خودِ او سنگ را بر چاه بیژن در اشاره ای از عطار، در عذاب بودنِ بیژن در چاه از دست اكوان در تلمیح همای شیرازی، زندانی شدن بیژن در چاه اكوان دیو، رفتن اكوان نزد افراسیاب و دادنِ وعده كشتن رستم به او، ربودن اكوان، برزو را به خواستِ افراسیاب و نگهبانی برخیاس، پسر اكوان از سیاه چال بیژن در روایات نقالی و عامیانه. احتمالاً اكوان در داستان بیژن و منیژه نیز بیشتر از آنچه در گزارشِ كنونی آن در شاهنامه می بینیم، نقش داشته است. در روایت های نقالی و عامیانه از مادر، برادر و فرزندان اكوان دیو نیز یاد شده كه معروف تر از همه پسر وی برخیاس است. این دیو بنابر داستانی كه قبل از قرن 8 ه.ق ساخته شده نگهبانِ چاه- زندانِ بیژن است و به دست رستم كشته می شود. حضور دیوهای دیگری با نام اكوان در متون ادبی و داستانی پس از شاهنامه هم نشان دهنده توجه به این دیو در چرخه حلقۀ روایات ایرانی است.
متن کامل این مقاله نوشتۀ دکتر سجاد آیدنلو که در نشریۀ كاوش نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شماره 30، بهار و تابستان 1394 منتشر شده است اینجا بخوانید.