میراث مکتوب- در کنار هزاران نسخۀ خطی که از دورۀ قاجار به دست ما رسيده هزاران کتاب هم به صورت چاپ سنگی امروزه دستياب است که معمولا در مطالعات اهل تحقيق مورد غفلت قرار می‌گيرد. از بسياری از اين کتاب‌های چاپ سنگی امروزه نسخه‌ای خطی باقی نمانده و در واقع اين چاپ‌ها بسان نسخه‌های خطی به کار ما می‌آيند.
قرن نوزدهم ايران و به ويژه طهران و اصفهان مهد علم و دانش و نويسندگی بود و بسياری از علما و نويسندگان اين دوران توفيق اين را داشتند که کتاب‌های خود را به طبع حجری منتشر کنند. از بسياری از اين کتاب‌ها ديگر نسخه‌ای خطی باقی نيست و تنها راه دستيابی به آن کتاب‌ها چاپ‌های سنگی آنهاست.
برای فهم درست تحول مذهب، جامعه، علم و اجتماع و سياست دوران قاجار مطالعه چاپ‌های سنگی از واجبات است. بايد همتی شود برای معرفی دقيقتر و سازماندهی شده از اين کتاب‌ها و دستيابی آسان‌تر به محتوای آنها.
يک پيشنهاد اين است که نهادی متولی فراهم کردن نسخه‌های ديجيتال به صورت اسکن از اصل کتاب‌ها و همچنين ارائۀ نسخه‌های الکترونيکی و ورد (با قابليت جستجوی پيشرفته) از آنها شود. بهترين جا به نظرم مؤسسۀ کتابخانه نور است که سال‌هاست تجربۀ اين کار را دارد. بدون مطالعه کتاب‌های چاپ سنگی نمی توان ايران قاجار را بازشناخت.
حسن انصاری
منبع: حلقۀ کاتبان ـ بررسی‌های تاریخی