میراث مکتوب – ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ اﺛﺮ ﻣﻴﺮزا ﻣﻬﺪﯼ ﺧﺎن اﺳﺘﺮﺁﺑﺎدﯼ، رﺳﺎﻟۀ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﻳﺎزدﻫﻢ در ﻗﻮاﻋﺪ دﺳﺘﻮری و ﻧﮕﺎرﺷﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ: اوزﺑﻜﻲ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ.
مبانی اللغة را ﻣﺆﻟﻒ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﻳﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﻓﺎرﺳﻲ ﺳﻨﮕﻼخ آورده و ﻣﺴﺘﻨﺴﺨﺎن اﻏﻠﺐ آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪی آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ. ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﺧﻄﻲ ﭼﻨﺪی ﻫﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠۀ ﭼﻨﺪ نسخه منتشر شده است.
ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺒﺎﻧﯽ اﻟﻠﻐﺔ ﻣﻘﺪﻣﻪای در ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺧﻮد و ﻋﻠﺖ ﺗأﻟﻴﻒ و ﺳﭙﺲ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻣﻔﺼﻠﻲ در دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ (اوزﺑﻜﻲ) در ﻳﻚ ﺗﺮﺻﻴﻒ، ﺷﺶ ﻣﺒﻨﺎ و ﻳﻚ ﺧﺎﺗﻤﻪ آورده اﺳﺖ.
ﮔﻮﻳﺸﻲ از ﺗﺮﻛﻲ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺳﻨﮕﻼخ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﮔﻮﻳﺶ آﻏﺎز دوره ﻣﻴﺎﻧﻲ زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاری در ﮔﺴﺘﺮش آﺛﺎر ادﺑﻲ اﺳﻼﻣﻲ در آﺳﻴﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. در ﻧﻮعﺑﻨﺪی ﮔﻮﻳﺶﻫﺎی زﺑﺎن ﺗﺮﻛﻲ، ﮔﻮﻳﺶ ﺟﻐﺘﺎﻳﻲ )اوزﺑﻜﻲ)، در ﮔﺮوه ﮔﻮﻳﺶﻫﺎی آﺳﻴﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ، ﻳﺎ ﮔﻮﻳﺶﻫﺎی ﺷﺮﻗﻲ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻳﻚ ﺻﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻳﺶ ادﺑﻲ و ﻟﻬﺠۀ ﻛﺒﺎر ﺗﺮﻛﻲ ﺷﺮﻗﻲ ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺖ و اﻣﺮوزه ﺟﺎی ﺧﻮد را ﺑﻪ اوزﺑﻜﻲ و اوﻳﻐﻮری ﻧﻮﻳﻦ واﺳﭙﺮده اﺳﺖ و درﺳﺖﺗﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اوزﺑﮑﯽ دﻳﺮﻳﻦ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ. اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺪهﻫﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻛﻪ اداﻣۀ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﺮﻛﻲ ﻗﺎراﺧﺎﻧﻲ ﻳﺎ ﺧﺎﻗﺎﻧﻴﻪ و ﺳﭙﺲ ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮارزم ﺑﻮد، در دوران ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن اﻣﻴﺮ ﺗﻴﻤﻮر ﺑﻪ اوج ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺳﻴﺎﺳﻲ، ادﺑﻲ و رﺳﻤﻲ دوﻟﺖﻫﺎی ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﺷﺮﻗﻲ و آﺳﻴﺎی ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و اﻋﺘﺒﺎری ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺖ. ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل و ﺗﺴﻠﻂ دوﻟﺖ ﺗﺰاری روس ﺑﺮ وﻻﻳﺎت ﺑﺨﺎرا (1868)، ﺧﻴﻮه (1873) و ﺧﺠﻨﺪ (1876) اﻳﻦ ﮔﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد و از ﺳﺎل 1921، ﻟﻬﺠﻪ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎی اوزﺑﻜﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮﻳﺶ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪ و ﺟﺎی آن را ﮔﺮﻓﺖ. ﻧﺎم ﭼﺎﻏﺎﺗﺎی ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﭘﺴﺮ دوم ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن اﺳت.
این کتاب به تصحیح دکتر حسین محمدزاده صدیق ، در 480 صفحه وزیری ، شماره 24 از سلسله منشورات بنیاد شکوهی است که به قیمت 35000 تومان در سال 1395 شمسی منتشر شده است.
منبع: بنیاد شکوهی