میراث مکتوب – مثنوی سیر العباد الی المعاد منظومه‌ای عرفانی است که شرح تکامل روح انسان را نشان می‌دهد. شاعر در این مثنوی موضوعی فلسفی را با مدح (مدح نه به گونه‌ای که در اشعار شعرای مدیحه‌گو سراغ داریم) ممدوح که او را نمونۀ انسان کامل می‌داند، همراه کرده و برای بیان مطلب، بعد از مقدمه و طرح موضوع اصلی (مراحل رشد روح) به مدح وارد شده است… این منظومه به طور کلی درباره وجود خاکی انسان است که بعد از طی مدارج رشد تا مرحله بیداری بالا میرود.
اولین مرحله، روح گیاهی است که در دورۀ جنینی چون پرستاری انسان را نگهداری میکند. سپس روح حیوانی که بیشترین وظیفه آن گردآوری اطلاعات از جهان خارج به کمک حواس پنجگانه ظاهر و نگهداری و بهره‌مندی از آن به مدد حواس درونی است که ین کار در سایه سازگاری چهار عنصر طبیعی امکان‌پذیر خواهد بود.
در طی مراحل رشد و آمادگی برای پذیرش «نفس گویا» با گشودن چشم بصیرت، موفق به یافتن راهنمایی میشود که در سیر مراحل عقلانی او را ارشاد کند: روزی آخر به روی باریکی/ دیدم اندر میان تاریکی/ پیرمردی لطیف نورانی/ همچو در کافری، مسلمانی. این راهنما که در حقیقت همان عقل فعال است – و از عقل کل دستور میگیرد – در طی سفر به او میگوید که در نهایت به «معاد» باید رسید و راه آن از طریق پشت سر گذاردن زندگی مادی است.
تصحیح حاضر بر اساس 9 نسخه تصحیح شده است و شرحی مبسوط بر ابیات را داراست. سیر العباد الی المعاد، تصنیف حکیم سنائی غزنوی، تصحیح: مریم‌السادات رنجبر، تهران، مولی، قطع: رقعی، 432 صفحه، ۵۵۰۰۰۰ ریال، 1396.