میراث مکتوب – نشر متون کهن پزشکی از دیرباز رواج و رونقی داشته، اما در سالیان اخیر با توجه به اقبال عمومی به این رشته و نیز تأسیس دانشکده‌ها و رشته‌های تخصصی طب سنتی و داروسازی سنتی در کشور، جان تازه‌ای گرفته و ناشران بخش دولتی و غیردولتی و مؤسسات تحقیقات پزشکی در این حوزه وارد شده و کتاب‌های قابل‌توجهی به بازار نشر عرضه کرده‌اند.
انتشارات سفیر اردهال یکی از ناشران غیردولتی است که در این زمینه دست به کار شده و از جمله به نشر مجموعه‌ای از متون پزشکی کهن ایران اسلامی به نام «دواء و درمان در روزگاران کهن» همت گماشته است. سفیر اردهال ششمین مجلد از این مجموعه را به کتابی از عمار موصلی در زمینه چشم‌پزشکی اختصاص داده است. این کتاب که به صورت نسخه‌برگردان یا فاکسیمیله چاپ شده، به کوشش آقای یوسف بیگ‌باباپور، برای چاپ آماده شده و با مقدمه کوتاه ایشان به دست علاقه‌مندان طب سنتی ایرانی رسیده است.
عماربن علی الموصلی المتطبب، از پزشکان برجسته سده چهارم هجری و متخصصص چشم پزشکی بود و برای درمان آب مروارید روشی را ابداع نموده که تا قرن ها پس از وی مورد استفاده بود. وی در «کتاب المنتخب فی علم العین و عللها و مداواتها بالادویه و الحدید» که معنای نام دراز آن کتاب «گزیده دانش چشم و بیماری‌های آن و درمان چشم با دارو و جراحی» است، به اختصار گزیده‌ای از تجربیات و دانش پزشکی خود را با نگاهی آموزشی و برای کحالان (چشم پزشکان) بیان داشته است. او در مقدمه می نویسد: «چون در بیمارستان ها جماعتی از اهل طب را دیده است که بدون داشتن دانش کافی و شناخت بیماری ها و راه های درمان آنها به درمان بیماران مشغول هستند، به منظور آشنایی آنان با مبانی علم چشم پزشکی و تشخیص و درمان دارویی و جراحی بیماران و برای تقرب به درگاه الهی و کسب رضا و ثواب او دست به تالیف این کتاب زده است.»
هر چند اندازه کتاب کوچک است، اما محتوایی بسیار غنی دارد و در فصول مختلف آن به شناخت اجزای مختلف تشکیل دهنده چشم و بیان بیماری ها و راه های درمان آن از جمله شش روش جراحی متفاوت برای درمان آب مروارید پرداخته است.
پس از تورق کتاب و مطالعه مقدمه و بخشی از متن گرانقدر آن، چند نکته را نه در مقام نقد کتاب، که بیشتر پرسش و یادآوری می نویسم:
۱- مولف در سومین صفحه کتاب خود پیرامون نام کتاب تصریح می کند: «سمیته تذکره الکحالین المنتخب فی علم العین و علاجها» یعنی «آن را تذکره الکحالین، گزیده ای در دانش چشم و درمان آن نامیدم»، ولی نام درج شده بر صفحه اول نسخه و نیز نام انتخابی آقای بیگ‌باباپور برای روی جلد کتاب «المنتخب فی علم العین …» است و هیچ توضیحی در این باره در مقدمه کوتاه کتاب به چشم نمی خورد. دلیل ترجیح این نام چیست؟
۲- ارزش کتاب همان گونه که پیشتر گفته شد، بسیار زیاد است و یکی از افتخارات تاریخ دانش و تمدن و به ویژه پزشکی سرزمین ماست، اما نشر آن بدین گونه شتاب زده و به دور از ملاک های علمی و فنی نشر متون چه دلیلی دارد؟
۳- حجم قابل توجهی از مقدمه کوتاه کوشش کننده محترم نقل قول هایی از کتاب های دیگر است که در پی هم آمده و شاید اگر یاری اندازه بزرگ حروف و فاصله سطرها نبود به زحمت به شش صفحه می رسید. آیا به راستی این مقدمه کم رمق شایسته این کتاب گرانقدر است؟
۴- سزاوار آن است که در مقدمه کتاب های فاکسیمیله یا نسخه‌برگردان اشاراتی به متن کتاب و ویژگی‌های آن بشود، یا درباره مولف تحقیقی مفصل درج شود، یا درباره موضوع کتاب و آثار مشابه پیش و پس یا هم زمان آن گفتگو شود، یا … . اما مقدمه بسیار کوتاه کتاب خالی از همه اینهاست.
۵- از جمله ویژگی‌های نشر متون کهن در دوره حاضر را می توان به فهارس پرشمار و کاربردی انتهای کتاب ها اشاره کرد. این فهرست ها به ویژه در چاپ فاکسیمیله، که بیشتر با نگاه به پژوهش گران و در دست رس قراردادن متون دست اول منتشر می شود، کمک فراوانی به پژوهش گران در بهره برداری از محتوای کتاب می کند. چیزی که باز هم در این کتاب اثری از آن نیست.
دیگربار همت نشر سفیر اردهال در انتشار چنین آثاری را می‌ستایم اما ای کاش شیوه نشر چنین آثاری هم سنگ ارزش ذاتی آنها یا نزدیک به آن می‌بود.
انتشارات سفیر اردهال یکی از ناشران غیردولتی است که در این زمینه دست به کار شده و از جمله به نشر مجموعه‌ای از متون پزشکی کهن ایران اسلامی به نام «دواء و درمان در روزگاران کهن» همت گماشته است. سفیر اردهال ششمین مجلد از این مجموعه را به کتابی از عمار موصلی در زمینه چشم‌پزشکی اختصاص داده است. این کتاب که به صورت نسخه‌برگردان یا فاکسیمیله چاپ شده، به کوشش آقای یوسف بیگ‌باباپور، برای چاپ آماده شده و با مقدمه کوتاه ایشان به دست علاقه‌مندان طب سنتی ایرانی رسیده است.
عماربن علی الموصلی المتطبب، از پزشکان برجسته سده چهارم هجری و متخصصص چشم پزشکی بود و برای درمان آب مروارید روشی را ابداع نموده که تا قرن ها پس از وی مورد استفاده بود. وی در «کتاب المنتخب فی علم العین و عللها و مداواتها بالادویه و الحدید» که معنای نام دراز آن کتاب «گزیده دانش چشم و بیماری‌های آن و درمان چشم با دارو و جراحی» است، به اختصار گزیده‌ای از تجربیات و دانش پزشکی خود را با نگاهی آموزشی و برای کحالان (چشم پزشکان) بیان داشته است. او در مقدمه می نویسد: «چون در بیمارستان ها جماعتی از اهل طب را دیده است که بدون داشتن دانش کافی و شناخت بیماری ها و راه های درمان آنها به درمان بیماران مشغول هستند، به منظور آشنایی آنان با مبانی علم چشم پزشکی و تشخیص و درمان دارویی و جراحی بیماران و برای تقرب به درگاه الهی و کسب رضا و ثواب او دست به تالیف این کتاب زده است.»
هر چند اندازه کتاب کوچک است، اما محتوایی بسیار غنی دارد و در فصول مختلف آن به شناخت اجزای مختلف تشکیل دهنده چشم و بیان بیماری ها و راه های درمان آن از جمله شش روش جراحی متفاوت برای درمان آب مروارید پرداخته است.
پس از تورق کتاب و مطالعه مقدمه و بخشی از متن گرانقدر آن، چند نکته را نه در مقام نقد کتاب، که بیشتر پرسش و یادآوری می نویسم:
۱- مولف در سومین صفحه کتاب خود پیرامون نام کتاب تصریح می کند: «سمیته تذکره الکحالین المنتخب فی علم العین و علاجها» یعنی «آن را تذکره الکحالین، گزیده ای در دانش چشم و درمان آن نامیدم»، ولی نام درج شده بر صفحه اول نسخه و نیز نام انتخابی آقای بیگ‌باباپور برای روی جلد کتاب «المنتخب فی علم العین …» است و هیچ توضیحی در این باره در مقدمه کوتاه کتاب به چشم نمی خورد. دلیل ترجیح این نام چیست؟
۲- ارزش کتاب همان گونه که پیشتر گفته شد، بسیار زیاد است و یکی از افتخارات تاریخ دانش و تمدن و به ویژه پزشکی سرزمین ماست، اما نشر آن بدین گونه شتاب زده و به دور از ملاک های علمی و فنی نشر متون چه دلیلی دارد؟
۳- حجم قابل توجهی از مقدمه کوتاه کوشش کننده محترم نقل قول هایی از کتاب های دیگر است که در پی هم آمده و شاید اگر یاری اندازه بزرگ حروف و فاصله سطرها نبود به زحمت به شش صفحه می رسید. آیا به راستی این مقدمه کم رمق شایسته این کتاب گرانقدر است؟
۴- سزاوار آن است که در مقدمه کتاب های فاکسیمیله یا نسخه‌برگردان اشاراتی به متن کتاب و ویژگی‌های آن بشود، یا درباره مولف تحقیقی مفصل درج شود، یا درباره موضوع کتاب و آثار مشابه پیش و پس یا هم زمان آن گفتگو شود، یا … . اما مقدمه بسیار کوتاه کتاب خالی از همه اینهاست.
۵- از جمله ویژگی‌های نشر متون کهن در دوره حاضر را می توان به فهارس پرشمار و کاربردی انتهای کتاب ها اشاره کرد. این فهرست ها به ویژه در چاپ فاکسیمیله، که بیشتر با نگاه به پژوهش گران و در دست رس قراردادن متون دست اول منتشر می شود، کمک فراوانی به پژوهش گران در بهره برداری از محتوای کتاب می کند. چیزی که باز هم در این کتاب اثری از آن نیست.
دیگربار همت نشر سفیر اردهال در انتشار چنین آثاری را می‌ستایم اما ای کاش شیوه نشر چنین آثاری هم سنگ ارزش ذاتی آنها یا نزدیک به آن می‌بود.
سید مهدی جهرمی
…………………………………………………
نظر کاربر:ارزنده
سلام نقد کوتاه ولی گران سنگی بود این چندمین بار است که میراث ارزشمند پیشینیانمان به دست عده‌ای خاص نه تنها معرفی نشده بلکه ضایع می شود
المنتخب فی علم العیالمنتخب فی علم العین و عللها و مداواتها بالادویه و الحدیدانتشارات سفیر اردهالپزشکیپزشکی کهنپزشکی کهن ایرانتاریخ پزشکیتاریخ پزشکی ایرانتاریخ پزشکی ایران و اسلامچشم‌پزشکیداروسازی سنتیدواء و درمان در روزگاران کهنسمیته تذکره الکحالین المنتخب فی علم العین و علاجهاطب سنتیعمار موصلیعماربن علی الموصلی المتطببکتاب المنتخب فی علم العین و عللها و مداواتها بالادویه و الحدیدکحالگزیده دانش چشم و بیماری‌های آن و درمان چشم با دارو و جراحیمتون پزشکی کهن ایرانمتون کهن پزشکیيوسف بيگ‌باباپور