در مقاطعی از تاریخ هفت هزار ساله این سرزمین که ثبات سیاسی بر ایران حاکم بوده است جهان شاهد پیشرفت شگرف علمی و فرهنگی ایرانیان بوده است. تأسیس مدرسه جندی شاپور در زمان ساسانیان و ظهور دانشمندان بزرگی مانند ربن طبری، علی بن عباس اهوازی، رازی، ابن سینا و سید اسماعیل جرجانی شاهدانی بر این مدعا می‌باشند.
حمله مغول‌ها به ایران ضربه‌ای شدید بر پیکر فرهنگ و تمدن شکوفای ایرانی وارد نمود. کتاب‌ها سوزانده شد، دانشمندان، هنرمندان و صنعت‌گران کشته شدند و یا به اسارت رفتند. شهر شیراز نیز همانند شهرهای دیگر هدف تهاجم لشکر مغول قرار گرفت، اما تدبیر حاکمان شهر از ویرانی آن به دست مهاجمین جلوگیری نمود. ثبات سیاسی، حضور دانشمندان، ادبا و حکما و حاکمان دانش‌پرور به تدریج شهر شیراز را به قطب علمی ایران در آن زمان تبدیل نمود، به‌طوریکه این شهر به دارالعلم معروف گردید.
در چنین زمانی بود که علی بن حسین انصاری، طبیبی که او را به جرأت می‌توان مشهورترین داروساز و طبیب دوره مغولان نامید پا به عرصه وجود گذاشت. وی ملقب به حاجی زین العطار متولد سال ۷۳۰ هجری قمری در شیراز است که نسب وی به شیخ عبدالله انصاری فیلسوف بزرگ قرن پنجم می‌رسد.
مفتاح الخزاین اولین اثر جدی وی محسوب می‌شود، که اثری دارویی است که در سه رساله جداگانه در ادویه مفرده، ابدال و اصلاح داروها و مرکبات تألیف یافته است. «اختیارات بدیعی» دومین اثر مهم علی انصاری و مهم‌ترین کتاب وی میباشد. گفته می‌شود این کتاب بر پایه کتاب اول نویسنده یعنی مفتاح الخزاین نوشته شده و مولف شرح و تفصیل بیشتر و تغییراتی در فصل‌بندی کتاب اولیه داده و آن را به شاهزاده بدیع الجمال هدیه نموده است که وجه تسمیه این کتاب به اختیارات بدیعی نیز به همین دلیل است.
براساس گفتار مولف این کتاب مشتمل بر مقدمه و دو مقاله در داروهای مفرده و مرکبه میباشد، گرچه در بعضی نسخ خطی جداولی مربوط به نام‌های داروهای مفرده نیز وجود دارد. همانطور که از کلمه اختیارات که در عنوان کتاب است بر می‌آید، این کتاب شرحی گزیده و مختصر در مورد داروهای مفرده و مرکبه است و نویسنده سعی کرده این مسئله را در شرح داروهای مختلف بر حسب اهمیت آنان رعایت نماید.
در مقاله اول نویسنده داروهای مفرده را برحسب نام‌های متداول که اغلب به زبان عربی یا معرب می‌باشند به ترتیب حروف الفبا یکایک ذکر نموده و شرح مختصری راجع به خواص دارویی آنان داده است، در مقاله دوم داروهای ترکیبی را براساس شکل دارویی و فواید درمانی در بیست باب شرح داده است. در اغلب موارد نیز نام کاشف اثر دارویی مفرده و مبتکر داروی مرکبه ذکر شده است که نشان دهنده حفظ و رعایت صدق گفتار و پرهیز از نسبت دادن یافته‌های دیگران به خود توسط نویسنده است. سنتی که در کتاب‌های فارسی بعد از وی به تدریج کم‌رنگ می‌شود.
از اختیارات بدیعی نسخ خطی و چاپ سنگی متعددی موجود است که نمایانگر استقبال و گسترش این کتاب در بین اطباء و حتی مردم عامی آن زمان میباشد. قدیمی‌ترین نسخه این کتاب در کتابخانه دیوان هند در بریتانیا موجود است که تاریخ کتابت آن به سال ۸۰۵ هجری قمری یک سال قبل از فوت نویسنده باز می‌گردد و احتمالاً توسط فرزندش حسین بن علی انصاری نگاشته شده است.
جهت مقابله و تصحیح متن این کتاب از نسخ خطی و چاپی زیر بهره گرفته شده است:
نسخه اصلی: نسخهای خطی که با شماره ۳۵۴/۱۹ الف/۳ در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.
نسخه شماره ۱: نسخهای چاپ سنگی با شماره ۱۱۸/B در بخش نسخ خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
نسخه شماره ۲: نسخهای خطی به شماره ۵۰۳۵ در کتابخانه آستان قدس رضوی.
نسخه شماره ۳: نسخهای خطی به شماره ۲۳۵۹ در کتابخانه نظامیه هند.
علاوه بر آن در مواردی از کتاب اختیارات بدیعی تصحیح شده توسط دکتر محمدتقی میر جهت تصحیح و مقابله متن مورد استفاده قرار گرفته است.
اختیارات بدیعی (بخش مفردات) نوشته زین‌الدین علی بن حسین انصاری شیرازی با بازنویسی و تصحیح محمدرضا شمس اردکانی و فرید رمضانی در ۶۰۶ صفحه توسط انتشارات چوگان در تهران و دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران منتشر شده است. مقدمه این کتاب را دکتر علی اکبر ولایتی نگاشته‌اند.
منبع: بساتین