میراث مکتوب – بدون شناسایی دقیق عقاید و باورهایی که ساختار تفکرات دینی تمدن‌ها را شکل می‌دهند نمی‌توان درباره فرهنگ و هنر آن جوامع ابراز عقیده کرد. چرا که تاریخ، نمایانگر این است که انسان ها همواره بنابر باورهای اعتقادی خود به خلق آثار هنری دست زده اند. ارتباط بین دین و هنر از آنجا ناشی می شود که هنوز با تصویرسازی آرزوها و آمال دست نیافتنی، تجربه ها و برداشت های ذهنی، جنبه معنوی و روحانی وجود آدمی را به نقوشی قابل مشاهده تبدیل می کند. در دنیای باستان رابطه انسان با هر پدیده ای به گونه ای نشان دهنده پیوند بین اسطوره و عقاید دینی بوده و هنر بهترین وسیله برای ابراز تفکرات مذهبی و اسطوره ای و نمایش آن بوده است. دین راهی است برای دست یافتن به هدف متعالی و اتصال به معبودی مافوق نیروی بشر و پاسخی است به نیاز روحی و درونی انسان ها برای پرستش و عبادت خالق و هنر صورتی است که در قالب آن عناصر معنوی و دینی ارائه می شوند.
بنابراین می توان گفت جوهره هنر با دین یکی شده است و هنر با شکلی از حکمت و باور دینی تجسم یافته است. هنر دینی را می توان بیان کننده مضامین دینی و الهی دانست.
باورها و اعتقاداتی که در شکل گیری یک اثر هنری که از یک سو موضوع هنر را شامل می شود و از سوی دیگر ساختار ظاهری اثر را، هر دو با هم به هنر، بیان و شکل دینی می دهند. به این ترتیب آثار هنری زمینه تجلی باورها، آرزوها و اعتقادات دینی می گردد و هنر چیزی جز بیان هنرمندانه و زیبایی باورها و اعتقادات انسان نیست که از آغاز تاریخ با او بوده است. باور و اعتقاد به موجودات یا نیروی برتر در طول دوران تاریخی به عنوان دین شناخته می شود. دین در اعصار مختلف نقش بسیار مهمی در زندگی انسان ها داشته و باورهای مذهبی در هر زمان بر هنر تاثیر غیرقابل انکاری به جا گذاشت و این تاثیر در انواع هنرهای مختلف به خوبی قابل مشاهده است. بسیاری از نقوش و سنگ نبشته ها و حکاکی های به جا مانده از تاریخ کهن صرفاً نقشی ساده نیستند، بلکه بیانگر یک نماد و نشان دینی‌اند.
بنابراین نمی توان هنرمند و طرز نگرش او را به جهان از اثری که خلق می کند جدا دانست. هنر را می توان تجلی روح هنرمند دانست که در ذات خود مقدس است و حکمت تجسم یافته آن رشته از باورهایی است که هنرمند به آن ها اعتقاد و ایمان دارد.
می توان تاریخ هر ملت و قومی را به عنوان یک رشته از وقایع تاریخی در نظر گرفت که در هر دوره، هنر و آثار هنری، در قالب یک فرهنگ با هویت خاصی پدید آمده اند. با وجودی که آن وقایع و رویداد تاریخی از میان رفته اند. اما آثار هنری همچون وقایعی قابل استناد بدون تغییر و تحریف در طول زمان باقی مانده اند.
در ایران باستان، ارتباط میان دین و هنر به واسطه نقوش و تصاویر به دست آمده از آثار هنری به خوبی مشهود است. پرستش مظاهر طبیعت و اعتقاد به خدایان متعدد و یا خدایانی که شکل تجسم یافته از باورهای آرمانی انسانی هستند. مانند راستی، دلیری و شجاعت، اعتقاد به نیروی ماورای طبیعت، اعتقاد به زندگی پس از مرگ، اساس باورهای دین آریاییان و اقوام ماقبل را شکل داده بود.
نفوذ و اشاعه افکار مذهبی بر آثار هنری را می توان به سه گروه تقسیم کرد. گروه نخست آن دسته از آثاری است که تاثیر دین بر آن ها به طور مشخص و صریح نمایان گشته است، نظیر مطالبی که از سوی شاهان در کتیبه ها و سنگ نبشته ها آمده است.
گروه دوم متعلق به آثار معماری به جا مانده از دوران مختلف تاریخی بوده و بناها و معابدی که صرفاً برای انجام آداب و رسوم و مراسم آیینی شده اند.
گروه سوم شامل آن دسته از آثار هنری می شود که در برگیرنده نقوش و تصاویر نمادین دینی است که با آیین و رسوم و شرایع ادیان پیش از اسلام در ایران ارتباط تنگاتنگ داشته و هنرمند با زبان هنر عمیق ترین حکمت های دینی را در قالب اشکال نمادین و سمبلیک بیان می کرد. نشانه های تاثیر و ارتباط دین بر انواع آثار هنری را می توان در آثار به جا مانده از دوران تاریخی تا پیش از ظهور اسلام مشاهده کرد.
این کتاب در پنج فصل به موقعیت جغرافیایی و تاریخی ایران قبل از اسلام، تاریخ سیاسی ایران پیش از اسلام، دین در ایران پیش از اسلام، هم بودی دین و هنر در دوران ماد و هخامنشی، هم بودی دین و هنر در دوران سلوکی، اشکانی و ساسانی می پردازد.
کتاب هم بودی دین و هنر در ایران باستان تألیف دکتر ابوالقاسم دادور و مهتاب برازنده حسینی در شمارگان ۱۱۰۰ نسخه، ۵۶۰ صفحه، قطع وزیری به بهای ۳۵۰۰۰۰ ریال در سال ۱۳۹۲ از سوی نشر گستره به چاپ رسیده است.