این موضوع را با یک بیت شعر که تنها درمتن کهن فارسی قابوسنامه عنصر المعالی کیکاووس(475ه) آمده، به عنوان شاهدی بر سخن خود عرضه می دارم:
العلی محظورة الاّ علی من بنی فوق بناء السلف
اما برای معرفی این دستنوشته های کهن، از همان سده های نخست، فهرست نویسانی چون ابن ندیم، ابن خیر، منتجب الدین، ابن سعد و…. دست به تألیف کتابشناسی ها و فهارس نسخه های خطی زدند تا پژوهشگران را با آثار گذشتگان آشنا سازند.
در بانک اطلاعات نسخ خطی ایران، اکنون متن کامل 700 جلد فهرست چاپ شده در ایران موجود و به طور رایگان در حال خدمات رسانی به محققان داخل و خارج کشور است. از مجموع این فهارس تعداد 280.000 نسخه که تا آن زمان فهرست شده بود، معرفی شده است. در تحقیقات تکمیلی که برای بازسازی فهارس ایران انجام گرفت، مؤسسۀ الجواد 12 جلد فهرستواره تمام فهارس خطی در ایران (دنا) را چاپ و در آن 330هزار نسخه در کتابخانه های ایران را گزارش کرد. نکته جالب توجه این که، از مجموع این فهارس دانسته می شود که بیش از نیمی از نسخه های خطی موجود در کتابخانه های ایران به زبان عربی است.
کثرت نسخ خطی عربی نسبت به زبانهای دیگر ملل مسلمان و پراکندگی آنها در کتابخانه های بزرگ جهان، به این دلیل است که:
1. زبان عربی زبان قرآن، حدیث و سنت بوده است.
2. زبان فرهنگی، مذهبی همۀ مسلمانان بوده است.
3. بیش از 5 قرن، زبان علمی، نگارشی و رسمی همۀ دانشمندان سرزمين‌های اسلامي بود. تا آن زمان هیچ زبان دیگری قادر به طرح همۀ مباحث علمی و فلسفی بجز به زبان عربی نبود.
4. عامل دیگر تألیف و تدوین کتب به زبان عربی، نگاه جهانشمولی دانشمندان اسلامی برای ترویج گستردۀ علم به دنیا بود، به همین جهت می کوشیدند تا با تقویت و حفظ وحدت زبان فرهنگی، شکوه و سرافرازی تمدن اسلامی را اثبات کنند. از این روست که زبان عربی به زبان نوشتاری و نیز زبان علمی همه کشورهای اسلامی به ویژه در میان ایرانیان از قرن دوم تا قرن ششم رسمیت و سپس به طور پراکنده از هفتم تا دوازدهم هجری رواج داشت و گاه اقدامات جالبی برای ترویج زبان عربی بین فارسی زبانان هم می شد. مثلاً به دستور شاه سلیمان صفوی(ق 10) بیش از 100 متن از متون فارسی به عربی ترجمه شد. اساساً نوشتن و دانستن زبان عربی همواره برای ایرانیان یک فضیلت به شمار می رفته است، چنانچه حافظ شیرازی معروف به لسان الغیب می گوید:
اگرچه عرض هنر پیش یار بی ادبی است
زبان خموش ولیکن دهان پر از عربی است
ناگفته نماند که بنابر تحقیقات برخی شرق شناسان مانند نیکلسون، برخی خداینامه ها که ابن ندیم هم در الفهرست ذکری از آنها برده، از زمان هشام بن عبدالملک اموی از فارسی به عربی ترجمه شد و به گفتۀ وی، سبک تاریخنگاری در اسلام متأثر از این کتابها بوده است.
ادامه دارد …
…………………………………………….
نظر کاربر: آن چیز که در اینجا بسیار مهم است و باید بدان توجه شود این است که متأسّفانه آموزش زبان عربی در مدارس و دانشگاه‌ها بصورت غیر علمی و ناقص تدریس می شود و دانشجویان و دانش آموزان نیز علاقه‌ای به این زبان مهم نشان نمی دهند. در اغلب مدارس آموزش زبان عربی در حد چند تست و جاخالی به پایان می رسد. و متأسفانه این مسأله در دانشگاه ها بدتر است. اغلب ما دیده ایم که دانشجویی که مسائل ساده زبان عربی مثل مضاف و مضاف الیه و مبتدا و نکره … را نمی داند می گوید که در دانشگاه مبادی العربیه 4 یا الفیه ابن مالک و آن هم تازه شرح ابن عقیل و سیوطی میخوانم. آنوقت پس از گذراندن دوره دانشجو قادر به ترجمه یا حرکت گذاری یک جمله ساده هم نیست.و اصولا با کتب زبان عربی آشنایی ندارند و از تاریخ ادبیات عرب بی خبرند. جای آن است که به استاد آذرتاش آذرنوش بخاطر کار بزرگی که انجام دادند دست مریزاد گفت. ایشان با تألیف دو جلد کتاب آموزش زبان عربی که به روشی کاملا نوین انجام گرفته خدمت بزرگی به ایرانیان کرده اند. اما ای کاش دو کار دیگر هم می کردند: 1- حل تمارین و فایل صوتی برای این دو کتاب تهیه می‌کردند تا دانشجو بصورت خود آموز (self study) بتواند از این مجموعه استفاده کند. 2- ای کاش جلدهای دیگری هم بدین مجموعه اضافه می کردند و مثلا با عنوان متون نظم و نثر عربی و شعر معاصر منتشر می‌نمودند. واقعا امروز یادگیری زبان عربی کار سختی شده و در شهرهای بزرگی که مهد عربی دانی بوده مثلا اصفهان امروز زباندان بزرگ و یا مؤسسه‌ای که به دنبال این کار باشد نیست ولی هر روزه بر تعداد کلاسهای زبانهای دیگر افزوده می شود. بنده دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی هستم و واحدهای زیادی را در دانشگاه با عنوان صرف و نحو و … گذراندم اما تا زمانی که با کتاب استاد آذرنوش آشنا نشده بودم ـ آن هم از طریق استاد محمد جواد شریعت ـ فهم متون عربی برایم بسیار سخت بود اما پس از مطالعه حتی جلد اول هشتاد درصد مسأله ترجمه ، روانخوانی و درک متن عربی برایم حل شد و واقعا برای تشکر از این استاد بزرگ جا دارد این بیت معروف عربی را ذکر کنم: اِذا عَجَزَ الانسانُ عَن شُکْرِ منُعِمٍ / فَقال جَزاکَ اللهُ خَیراً وَ قَد کَفی
نظر کاربر: تقوی: با سلام و تشکر بابت همه زحماتی که در راه اعتلای یادگیری زبان عربی برای ما فارسی زبانان کشیده شده و می شود. من بعنوان دانشجویی که با وجود فارسی زبان بودن، به خاطر علاقه معنوی شدید به زبان عربی در این رشته تحصیل کرده و حتی رنج غربت را برای یادگیری بیشتر این زبان کسب نموده ام متآسفانه امکان انتقال تجاربم به علاقه مندان را نیافته و چندان مورد محبت سروران قرار نگرفته ام با این وجود اعلام می دارم با تمام وجود در خدمت علاقه مندان این رشته و اساتید آن می باشم. لازم به ذکر می دانم با بیش از 12 سال سابقه تدریس و ترجمه همزمان هنوز خود را دانش آموزی بیش نمی دانم و از اساتید و بزرگواران تمنای کسب معرفت و دانش بیشتر دارم.