میراث مکتوب- مجموعه‌ای از اسناد مهم وجالب توجه دورۀ قاجار از سال‌های 1220 تا 1344 هجری قمری و دوره پهلوی در مرکز اسناد آستان قدس رضوی نمایه‌سازی شد. دست‌خط و فرمان‌های شاهان قاجار، اسنادی از امیرکبیر و مکاتبات نظامی، بخشی از این اسناد است.
مدير مركز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با اعلام اتمام کار نمایه‌سازی مجموعه‌ای نفیس از اسناد دورۀ قاجار و پهلوی، از امکان دسترسی محققان به این اسناد از طریق کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی خبر داد.
وی با بیان اینکه ورود اطلاعات این اسناد و نمایه‌سازی آنها بیش از هشت ماه به طول انجامیده است، اظهار کرد: این اسناد شامل یک‌هزار و 70 شماره اموالی، 3 هزار و 400برگ سند و 2 هزار و 200 کاربرگه از سال‌های 1220 تا 1344 هجری قمری هم‌زمان با دورۀ قاجار و همچنین 1304 تا 1310 دورۀ پهلوی است.
دکتر محمدهادی زاهدی خاطرنشان کرد: بخش عمده این اسناد، گزارش‌ها و مکاتباتی در مورد نیروهای نظامی، سواره نظام، پیاده نظام، تفنگ‌داران، توپچیان و افواج نظامی مناطق مخلتف کشور و مسائل مربوط به آنان است.
وی از وجود 91 فرمان از شاهان قاجار، 42 فرمان از شاهزادگان قاجار، 44 حکم از صاحب‌منصبانی نظیر امیرکبیر، 35 سواد فرمان از ناصرالدین‌شاه، مظفرالدین شاه و محمدشاه قاجار، چهار سواد حکم از صدراعظم و ظل‌السلطان، یک مورد پیش‌نویس فرمان از مظفرالدین‌شاه قاجار، 6 مورد مبایعه‌نامه و همچنین مواردی از مصالحه‌نامه، اقرارنامه، رهن‌نامه، اساس‌نامه صندوق خیریه و تعاونی مسجد جامع بستان‌آباد تبریز، وکالت‌نامه، توافق‌نامه، طالع‌نامه، وصیت‌نامه و نیز دست‌خط شاهان قاجار چون ناصرالدین شاه، مظفرالدین‌شاه و کامران میرزا در این اسناد خبر داد.
زاهدی به یکی از اسناد قابل توجه در میان این مجموعه ارزشمند اشاره کرد و افزود: این سند به نام «سندخاقانی» در مورد خرید و فروش ملکی در کربلا در دوره حکومت امپراتوری عثمانیان با مهر و طغرای دولت عثمانی است که در سال 1317 هجری قمری نیز در آن تحشیه‌ای نوشته شده است.
مدیر مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی ادامه داد: یکی دیگر از اسناد مورد توجه، فرمانی از شاه عباس اول صفوی در سال 1010 هجری قمری در مورد تملک اولاد و ورثه شرف حسین بر قریه مارجین قزوین است که مهر تأیید شاه عباس بر آن نقش بسته است.
وی از وجود طوماری در مورد صورت املاک و رقبات انتقالی به محمد زکی‌خان نوری، حاکم فارس در حضور شیخ الاسلام فارس در سال 1239 هجری قمری در میان این اسناد یاد کرد.
زاهدی همچنین اسنادی از دست‌خط علما و روحانیان به ناصرالدین شاه قاجار در محکومیت واگذاری امتیاز انحصاری خرید و فروش توتون و تنباکو به کمپانی‌های خارجی و فتواهای آنان را از دیگر موارد مهم و قابل تأمل در این مجموعه برشمرد.
وی اضافه کرد: سه سند از میرزا محمدتقی‌خان فراهانی معروف به امیرکبیر در سال‌های 1266 و 1267 هجری قمری با موضوع اعزام میرزا موسی مستوفی به خراسان جهت انتظام امور دیوان، عرض راه بین تهران تا مشهد جهت پرداخت سیورسات و جیره و علیق به نیروهای نظامی اعزامی از قزوین به خراسان به خصوص صفرعلی خان، فرمانده نیروی سواره نظام شاهسون، در این مجموعه حائز اهمیت و توجه است.
زاهدی افزود: همچنین مکاتباتی میان دولت‌های ایران، فرانسه، روسیه، انگلستان، بلژیک ، امپراتوری عثمانی، افغانستان ، آلمان و اتازونی (آمریکا) با موضوعات مختلف در بین این اسناد مشاهده می‌شود.
وی همچنین فرمانی از ناصرالدین شاه قاجار مبنی بر تشکیل مجالس تنظیمات حسنه ولایات خمسه در سال 1292 هجری قمری خطاب به محمدتقی میرزا رکن الدوله، حاکم زنجان را از دیگر اسناد برجستۀ این مجموعه نام برد.
زاهدی بیان کرد: در میان اسناد نظامی این مجموعه موضوعات مخلتفی شامل پرداخت مواجب، بیوتات و ادارات متنوع، نام ایل‌ها و طوایف، واگذاری تیول به خوانین، مشاغل و مناصب، گزارش‌های مربوط به جنگ و… به چشم می‌خورد.
وی اسنادی دربارۀ اقلیت‌های دینی و همچنین نامه‌هایی در مورد تسامح ایران با والی صربستان و بوسنی و هرزگوین را بخش دیگری از این مجموعه ارزشمند برشمرد.
مدیر مرکز اسناد و مطبوعات آستان قدس رضوی با بیان اینکه تمامی این اسناد دیجیتال‌سازی شده است، خاطرنشان کرد: با اتمام نمایه‌سازی و ورود اطلاعات این اسناد، این مجموعه از طریق نرم‌افزار جستجوی منابع سیمرغ از قابلیت جستجو برخوردار شد و همچنین فایل آنها از طریق کتابخانۀ دیجیتال آستان قدس رضوی به آدرسdigital.aqr.ir قابل مشاهده و دسترسی است.
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه آستان قدس رضوی