میراث مکتوب – متأسفانه غالب کتاب ها و رساله های کلامی شیعی قدیم به ویژه تألیفات شریف مرتضی و شیخ و برخی دیگر از متکلمان قبل از خواجه، آنچه در زمینه بخش های فلسفی کلام و کلام طبیعی است به صورت بسیار آشفته و پر از اغلاط و اشتباهات منتشر شده.
علت اصلی هم نا آشنایی با کلام بهشمی و به طور کلی کلام معتزلی است. آخرین نمونه تصحیح جدیدی است از تمهید الاصول شیخ که به لطف جناب آقای دکتر عطایی نظری نسخه ای از آن به دستم رسید و این چند شب به مناسبت بحثی که درباره مفهوم کون در کلام بهشمی می نویسم بدان نظر کردم. چندین صفحه مرتبط به دلیل مشکل نسخه ای و نیز ظاهراً عدم شناخت مصحح کتاب از مباحث کلام بهشمی مرتبط با مشکلات متعدد روبروست، به نحوی که فهم عبارات به کلی در تکه هایی از آن ممکن نیست مگر برای کسی که متن های مشابه و اصل منظومه فکری مرتبط را بداند. همین وضعیت در تصحیح بخش مرتبط در کتاب الملخص و نیز کتاب التعلیق مقری نیشابوری دیده می شود.
بدترین نمونه از این جهت تصحیح رساله های کلامی شریف مرتضی در بحث های کلام فلسفی و لطیف الکلام و مباحث بهشمی است که مملو از خطاهای خوانشی و افتادگی هاست. امیدوارم متولیان کار تصحیح آثار شریف مرتضی توجه بدین نکته داشته باشند و در تصحیح متن ها دقت های لازم را اعمال کنند. متن اجوبه مسائل طرابلسیات اولی و نیز اجوبه سلاریه ان شاء الله در آینده نزدیکی منتشر خواهد شد. امسال کتاب التذکره ابن متویه را درس می دهم. امید می برم متن مکتوب این درس ها پیاده و منتشر شود. در این درس ها مبانی دیدگاه های کلامی شریف مرتضی را که در واقع دستگاه کلام بهشمی است توضیح می دهم. شاید در تصحیح متن های کلامی در آینده به کار آید. بخش های کلام فلسفی از کتاب الملخص شریف مرتضی از برخی جهات نکته های بسیار با اهمیتی دارد که در نمونه های مشابهی که در کلام بهشمی از معتزلیان سنی و زیدی در اختیار داریم آن دقت ها دیده نمی شود.
حسن انصاری
منبع: بررسی های تاریخی