کد خبر:2255
پ
saket-m

عهدنامه مالک اشتر، نخستین متن نگاشته شده برجای مانده درباره سیاست، دادرسی و زمامداری

محمدحسین ساکت آخرین سخنران این نشست است. وی عبارات خود را با شعری از خویش آغاز کرد:
بدانکه لحظه لحظه عمرش به داد و مهر گذشت و یادمان بزرگی و پاکی دین بود…

میراث مکتوب- محمدحسین ساکت آخرین سخنران این نشست بود، وی عبارات خود را با شعری از خویش آغاز کرد:
بدانکه لحظه لحظه عمرش به داد و مهر گذشت* و یادمان بزرگی و پاکی دین بود
به پیشگاه علی، پیشگام آزادی* کسی که پر ز محبت تهی ز هر کین بود
ساکت، به بررسی واژه عهد پرداخته و گفت واژه عهد در اصطلاح حقوق اسلامی و حقوق عمومی اسلامی مرادف است با ابلاغ و واژه فرمان هم به همین معنی است. در اوایل در حکومت اسلامی در صدور ابلاغ، ضمن انتساب، شرایط پیشه و شغل را هم می نوشتند. به همین دلیل از آن جهت که آن طرف با این ابلاغ نوعی پیمان با صادر کنندۀ ابلاغ می بست، به آن عهدنامه می گویند.
این فرمان در صفر سال ۴۰ هجری بسته شده و امام علی (علیه اسلام) آنرا تقریر کرده و هاشم بن عتیه بن ابی وقاص آنرا نوشته است. در این که این فرمان نامه دقیقاً در چه تاریخی نوشته شده است، مورخان همداستان نیستند اما همگی به این معتقدند که بعد از انتصاب مالک به حکومت مصر و بعد از گسیل شدنش به استانداری مصر نوشته شده است. اهمیت این فرمان نامه در این است که نخستین متن نگاشته شده برجای مانده دربارۀ سیاست، دادرسی و زمامداری است. اما مارگالیوس انگلیسی نخستین مستشرقی است که در اصالت این فرمان شک می کند و در کنار این شک و تردیدها آنچنانکه پژوهشها نشان می دهد، کسی در اصالت فرمان امام به مالک دودلی نشان نداده است. تنها دکتر عطیه مشرفه، نویسنده معاصر عهد سنت در کتابی درباره دادرسی دارد که در آن کلمه «زلت» به معنای لغزش را «ذلت» خوانده و چون انسجامی بین مفاهیم ندیده است گفته این عهدنامه از امام نیست چون با سبک و سیاق نگارش و بیانات امام همخوان نیست.
یکی از مسائل دیگر این است که در زمان امام علی (علیه اسلام) هر استانداری خودش کار قضایی نمی کرد و تفکیک قوا از همان دوره بوده است. در کتاب الاولاه کندی در سال ۶۴۰ م یا ۱۹ هجری که استانداران مصر را می شمارد، به موردی بر نمی خوریم که استاندار مصر قاضی تعیین کرده باشد. نکته دیگر این است که برای نخستین بار در زمان امام علی (علیه اسلام) متهمان پرونده جداگانه بازجویی می شوند.
ساکت، درادامه، ترجمه خویش از بخشی از این فرمان که درباره دادرسی است را ارائه کرد.
ساکت به این نکته اشاره کرد که در انگلستان به قضات چک سفید امضا می دهند. البته قاضی هم در چک مبلغی را که لازم دارد می نویسد اما در این فرمان کشف می شود که برای نخستین بار حضرت علی به دادن چک سفید امضا به قضات سفارش کرده اند و فرموده به قاضی هر قدر که می خواهد بدهید. و این دستور برای حفظ سلامت جامعه بوده است.
وی در ادامه به فلسفه حقوق بشر پرداخته و از آزادی به عنوان یکی از تکیه گاه های حقوق بشر اشاره کرد و بیتی از خاقانی را به بیانات خود افزود: نعمتی برتر از آزادی نیست* بر چنین نعمت کفران چه کنم
حفظ حیات و حفظ جان نیز از دیگر تکیه گاههای حقوق بشر است که ساکت با اشاره به آنها بخشی از عهدنامه را که مرتبط با موضوع است را خواند: « مالک مبادا حکم رانی و حکومتگری خود را در گرو ستاندن جان های دیگران بکنی و پایه های حکومتت را با خونریزی محکم کنی».
مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب
تهران، خیابان انقلاب اسلامی، بین خیابان ابوریحان و خیابان دانشگاه، شمارۀ 1182 (ساختمان فروردین)، طبقۀ دوم، واحد 8 ، روابط عمومی مؤسسه پژوهی میراث مکتوب؛ صندوق پستی: 569-13185
02166490612