ظاهراً برخی از شاگردان و اطرافیان شیخ از ایشان خواسته بودند که کتابی بنویسد و عبادات سالانه را با ادعیه مربوط به آن عبادات، بدون فروعات فقهی در آن کتاب به طور اختصار بیاورد. شیخ نیز در پاسخ به تقاضای آنان «مصباح‌المتهجد» را نگاشته است. بعدها خود شیخ طوسی به تلخیص این کتاب همت گماشته و مطالب مهم کتاب را در تلخیص مصباح المتهجد بازنویسی کرده است که به «مختصر المصباح» و «مصباح صغیر» مشهور است. این کتاب، تحقیق شده و به زودی چاپ می شود.
به جز خود شیخ طوسی علمای دیگری، مصباح المتهجد را تلخیص کرده یا شرح داده اند. از معروف ترین خلاصه های این کتاب منهاج الصلاح نوشتۀ علامه حلی (م 726ق) است. علامه حلی افزون بر اینکه مطالب مهم و معتبر مصباح را در کتاب خود آورده، بخشهایی نیز به آن افزوده است.
نکتۀ مهم در هر دو خلاصۀ کتاب، وجود و نقل زیارت عاشورا می باشد که به خاطر اسناد صحیح و محتوای معتبر از قلم نیفتاده است.
آقای علی لبّاف، در کتاب زیارت عاشورا در میراث مکتوب شیخ طوسی و علامه حلی، به معرفی نسخه های خطی خلاصه های مصباح المتهجد پرداخته، و متن زیارت عاشورا را با این نسخه ها مقابله و چاپ کرده است.
وی در این کتاب نسخه های ذیل را معرفی کرده و از آنها در تحقیق خود بهره برده است:
سه نسخۀ خطیِ مشهور منهاج الصلاح:
یعنی نسخۀ طبری کاتب (کتابخانۀ مجلس، شماره 12362) کتابت 733قمری، نسخۀ شریف خادم (کتابخانۀ آستان قدس رضوی علیه السلام شماره 493) کتابت 984قمری، و نسخۀ مازندرانی (کتابخانۀ مدرسۀ فیضیه شماره 531) کتابت 1080قمری از دستنویس علامه حلی.
یک نسخۀ مهم مختصر المصباح یعنی نسخۀ ابن علقمی (کتابخانۀ مجلس شماره 13547) کتابت سال 578 قمری؛
یک نسخۀ قدیمی و معتبر مصباح المتهجد یعنی نسخۀ نقاش رازی (کتابخانۀ آستان قدس رضوی علیه السلام شماره 8822) کتابت 502قمری.
محقق تصویری از زیارت عاشورا در نسخه های معرفی شده را در کتابش چاپ کرده و متن زیارت عاشورا را بعد از مقابله با این نسخه ها به همراه ترجمه (ترجمۀ دکتر حمید رضا مستفید) با ویراستاری علمی دکتر میثم توکلی بینا در مرکز فرهنگی انتشارات منیر به سال 1391شمسی منتشر کرده است.
منبع: بساتين